آیت الله دکتراسماعیل گندمکار

حجت الاسلام و المسلمین صادقی رئیس دانشکده علوم حدیث، ضمن نقد و بررسی آراء و اندیشه های روشنفکری در جهان تشیع، گفت: این اندیشه ها از سویی فرصت و از سویی تهدید به حساب می آیند.

به گزارش خبرگزاری تقریب(تنا) از قم، "حجت الاسلام و المسلمین دکتر هادی صادقی" در سلسله نشست های شیعه پژوهی مرکز تخصصی شیعه شناسی قم، در سخنانی با موضوع "نقد و بررسی آراء و اندیشه های روشن فکری در جهان تشیع" اظهار داشت: چهار جریان وجود دارند که می توان آن ها را در دسته های روشنفکری دینی در تشیع قرار داد که تقریبا همه این چهار گرایش، سنت های دینی گذشته را کنار گذاشته و به دنبال روش های نوینی دیگری بودند. 

وی گفت: از جمله این جریانات روشنفکری، جریان گرایش های تفسیری مدرن است که با این نگرش به تغییر در فهم متون دینی همت داشته و دارد. 

رئیس دانشکده علوم حدیث، جریان علم گرای ساده را از دیگر جریانات روشنفکری بر شمرد و گفت: این جریان، سعی می کرد احکام دینی و آیات قرآن را با مسائل علمی روز، تطبیق دهد. 

وی گفت: جریان علم گرای پیچیده سومین دسته از این جریانات روشنفکری است که به معارف درجه دوم توجه دارد و بر اساس معارف برون دینی به تأویل معارف دینی دست می زند؛ نمونه این جریان روشنفکری، تفکر سروش است. 

صادقی در بیان چهارمین دسته از جریانات روشنفکری هم گفت: گفت: جریان عقل گرای فلسفه گرا نیز از دسته جریانات روشنفکری است که از دین، جز یک معنویت کلی و فرادینی، چیزی باقی نمی گذارد. 

وی افزود: این جریان روشنفکری عقل گرای فلسفه گرا، کاملا تعبد ستیز است و می خواهد بر اساس عقلانیت محض، یک معنویت کمرنگ را عرضه کند. 

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: البته این گونه نیست که این چهار جریان روشنفکری، تنها در جهان تشیع باشد، بلکه در جهان تسنن هم، همین چهار گرایش دیده می شود. 

وی خاطرنشان کرد: در برابر این ۴ضلعی روشنفکری که تصویر کردم، جریان اجتهادی است و باز در کنار این چهار جریان روشنفکری و جریان اجتهادی، جریان دیگری وجود دارد که جریان تحجرگرا، گذشته نگر و آینده گریز است. 

صادقی افزود: این ۶جریان کلی، هم در حوزه های علمیه ما و هم در مذهب ما به صورت کلی وجود دارد. 

وی در تشریح بیشتر خصوصیات جریان تحجر گرا گفت: جریان تحجرگرا، اگر چه در مقابل آن ۴جریان روشنفکری می ایستد، اما از جریانات اجتهادی هم فاصله می گیرد. این جریان از جریانات گذشته گرا به حساب آمده و به تحولات جدید جهان جدید واکنش نشان می دهند و آن ها را بر نمی تابد. همچنین در مورد آینده هم نظری ارائه نمی دهند و می گوید آینده را به اهلش که امام معصوم یعنی امام زمان(عج) باشد، باید سپرد. 

رئیس دانشکده علوم حدیث در ادامه سخنان خود به ۴جریان روشنفکری مذکور اشاره و اظهار داشت: این جریانات روشنفکری، مشترکاتی دارند و از جمله آن ها این که به جریانات برون دینی توجه می کنند و نکته دیگر، مخالفت آن ها با روش سنتی اجتهاد است. 

وی افزود: نقطه دیگر اشتراک ۴جریان روشنفکری، جداسازی میان دین و دنیاست و هر کدام به روشی این موضوع را تعقیب می کنند. 

وی گفت: این ۴جریان روشنفکری با اقدامات خود کاربرد دین را در حداقل آن نشان می دهند و علاوه بر آن، دین را در محدوده زمان خلاصه می کنند. 

صادقی گفت: اگر چه هر کدام از این ۴دسته روشنفکری دینی مسائل اختصاصی مخصوص به خود دارند که آن ها را از هم متمایز می کند، اما همه آن ها تحت عنوان روشنفکری دینی نام گرفته اند؛ البته برخی از افراد داخل در این جریانات روشنفکری دینی با لفظ روشنفکر دینی برای خود مخالفند و می گویند کنار هم قرار گرفتن لفظ "روشنفکر" و "دین" با هم تناقض ایجاد می کند؛ از نظر آن ها دین یعنی تعبد و روشنفکری، ستیز با تعبد و تکیه بر عقل محض است. 

وی خاطرنشان کرد: البته برخی هم مانند دکتر شریعتی، لفظ روشنفکر را همراه با لفظ متعهد نام می برد و می گفت روشنفکر حقیقی کسی است که به جامعه خود تعهد دارد؛ به همین دلیل می توان گفت که تعاریف از روشنفکری بسیار متفاوت است. 

رئیس دانشکده علوم حدیث در پاسخ به سؤال یکی از حضار در این نشست علمی مبنی بر این که روشنفکری برای دین، یک فرصت است یا تهدید؟ گفت: به یک معنای وسیع نگر، روشنفکری فرصت است؛ به این معنی که این ها می توانند نقش عاملی را بازی کنند، که جلوی به خواب رفتن حوزه های علمیه ما را بگیرند؛ این حداقل کار این روشنفکران می تواند باشد و واقعا هم این کار را کرده و باعث تحرک در حوزه های علمیه شدند. 

وی با بیان این که از اوایل پیروزی انقلاب تا اوایل دهه ۷۰، حوزه های علمیه با یک رکود نسبی مواجه شدند، گفت: بعد از سال ۷۰ و با تحرکاتی که در جامعه روشنفکری صورت گرفت، حوزه های علمیه هم به تحرک وادار شدند. 

صادقی اضافه کرد: علاوه بر این ها، فعالیت های جامعه روشنفکری باعث آن شده تا حوزه های علمیه و طلاب ما، به دنبال اخبار آن ها رفته و روش های معرفتی آن ها را مورد مطالعه قرار داده و به این طریق روش های خود را به روز رسانی کنند. یعنی به این ترتیب یک زایش فکری و اجتماعی برای حوزه های علمیه ما به دست می آید که بسیار مفید و پرفایده است. 

وی گفت: فرصت های مهم دیگری هم در این داد و ستد با روشنفکران، نصیب حوزه های علمیه شده که از آن جمله می توان به این نکته اشاره کرد که طلاب ما به سراغ آموزش زبان های خارجی بروند. 

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: البته روشنفکری دینی تهدیداتی هم دارد و آن اثری است که بر بیرون از حوزه های علمیه و به خصوص بر جوانان و دانشجویان می گذارد. چه آن که این سخنان با شکلی زیبا عرضه می شود و در نهایت کسانی را به سوی خود می کشاند و متأسفانه کشیده است. 

وی افزود: این جریانات روشنفکری اگر واقعا مدیریت می شدند و اجازه نمی یافتند که در سطح عوام مخاطب پیدا کنند، جا داشت که در سطح دانشگاه ها و دیگر محیط های علمی فعالیت کنند، اما متأسفانه در سطح عموم مردم تأثير دارند. 

صادقی تصریح کرد: البته بخشی از این آسیب ها متوجه ماست که نرفتیم تا جلوی رشد این آسیب ها را بگیریم