آیت الله دکتراسماعیل گندمکار

در مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای محمود خلیل زاده

(رایزن فرهنگی در ایران و سوئیس)

× با تشکر از شما که فرصتی را به ما اختصاص دادید . مهم ترین نیازها و شرایط فعالیت در عرصه بین الملل و از سوی دیگر ظرفیت های حوزه در مقایسه با این نیازها چیست؟

وظیفه اصلی یک روحانی، دادن فرهنگ دینی و هدایت مردم به سوی دین و خدای بزرگ است . در این زمینه نیازهای یک منطقه با مناطق دیگر متفاوت است . شاید در ایران نیازهایی مطرح باشد که این نیازها اصلا در جامعه اروپایی معنی نداشته باشد و یا در کشورهای آفریقایی شدیدتر باشد، نیازهای مناطق جغرافیایی متفاوت است . یک روحانی که نماینده ی حوزه در هر منطقه باشد، بایستی وضعیت جغرافیایی و نیازهای آنجا را به خوبی بشناسد، نیازهای گروه های سنی و جنسی با یکدیگر متفاوت است . در کشورهای اروپایی، مسئله عمده مورد نیاز در آموزش عقاید دینی نه به شکل خشک و کلامی آن، بلکه با رنگ معنوی و عرفانی است . ما در مواجهه با ایرانی های مقیم خارج کشور بلکه غیر ایرانی ها وقتی مسائل دینی را با رنگ معنوی و عرفانی عرضه می کنیم می بینیم میزان پذیرش به شدت بالا می رود .

بعضی وقت ها می بینید در حوزه یک کتاب نوشته شده است که در ایران فوق العاده خوب جواب می دهد، ولی همین کتاب اگر به زبان دیگر ترجمه شود اصلا جواب نمی دهد . مثلا یک کتاب عقاید که برای حوزه آمریکا نوشته می شود، اگر آن کتاب را به هندوستان بفرستید جواب نمی دهد . مثلا: در زبان فارسی برای رساندن یک مفهوم در یک جمله از افعال مختلف استفاده می کنند، این کار جمله را خیلی زیبا می کند، اما در زبان آلمانی مترجم مجبور می شود برای یک جمله، از یک فعل استفاده بکند و لطافت جمله از بین رود . خواهش من این است که کتاب هایی را که برای جامعه بیرون از ایران می نویسند مخصوص همان جامعه بنویسند . یا برخی از مطالب درباره ی حقوق زن از کتاب «حقوق زن » استاد مطهری (ره) ترجمه می شود; ایشان این کتاب را برای ایران نوشته اند - حتی تا زمان حاضر این کتاب تازگی دارد و جذاب است - اما وقتی ترجمه می شود ممکن است مثال ها دیگر آن معنی را ندهد . مثلا: آقای مطهری می گویند: مرد به زن بگوید دوستت دارم و ... «الآن اگر اینها را به یک اروپایی بگویید برای آنها عادی و طبیعی است . حتی در آموزش های اخلاق ما می بینیم که درباره ی پدیده های اخلاقی در جامعه خودمان باید خیلی تذکر بدهیم: «دروغ نگو، مسخره نکن، غیبت نکن و ...» اما ممکن است اینها اصلا در جامعه دیگر معنا نداشته باشد و با یک اشاره کوتاه بتوان رد شد . و بر عکس ممکن است خیلی از پدیده ها در جامعه ایران اهمیت زیادی نداشته باشد، اما در جوامع دیگر به تاکید و کار بیشتری لازم باشد . بنابراین می طلبد حوزه های ما در رشته های مختلف بتوانند با اندیشمندانی که در خارج از کشور هستند جلساتی داشته باشند و با یکدیگر تبادل اندیشه کنند . روحانیون هر منطقه حداقل در شناخت موضوع کمک بکنند و متخصصان در این زمینه کتاب بنویسند سپس ترجمه شود و به آن منطقه بفرستند و به جامعه آنجا عرضه بشود .

× آیا وضعیت فعلی آموزشی، پژوهشی و تبلیغی حوزه متناسب با وضعیت جوامع بین المللی است؟ با توجه به آموزش های حوزوی، ممکن است کسی تربیت شود که برای داخل کشور مفید باشد . اما آیا این طلبه برای جامعه ی خارج از کشور می توانند به عنوان مبلغ، مدرس و محقق جوابگو باشند; در واقع سه بحث مطرح است: آیا آموزش، پژوهش و تبلیغ حوزه با نیازهای بین المللی امروز منطبق است؟ برای بهبود انطباق این مباحث با نیازها چه پیشنهاداتی دارید؟

- در هر سه بعد نارسایی هایی داریم . به عنوان مثال: اگر یک پژوهشگر حوزه، درباره شناسایی افکار «کانت » پژوهشی انجام بدهد این در جامعه اروپا نمی تواند رنگی داشته باشد . زیرا آنها این مطالب را می دانند . یکی از دوستان ما که فرد دانشمندی است و رایزن فرهنگی یکی از کشورها است در مصاحبه ای با یک رسانه غربی، به ایشان گفته بودند: "ما در مصاحبه با نه نفر فقط یازده صفحه مطلب نوشتیم اما در مصاحبه با شما به تنهایی ده صفحه نوشتیم "ایشان می گفتند: نمی دانم چرا؟ گفتم: به خاطر اینکه بقیه حرف های خودشان (دانشمندان غربی) را به آنها تحویل داده بودند; اما شما حرف های ما را بیان کردید . پژوهشگران ما حرف های خودمان را یاد بگیرند اما متناسب با جامعه بین الملل ارائه کنند آن وقت خیلی زیبا معنا می دهد .

انصافا می توان مباحث عرفان نظری و عملی را به نحو خیلی زیبا و کلاسیکی تدوین و عرضه کرد که در جذب افراد حتی آنهایی که مسلمان شده اند مؤثر باشد . من تعداد زیادی از افراد شیعه آلمانی را می شناسم، با آنکه با ما رفت و آمد دارند ولی به خاطر اینکه از عقاید و احکام خشک مذهبی حظ زیادی نمی برند به جریان های صوفیانه گرایش پیدا می کنند و حال آنکه اکثر جریان های صوفیانه خارج کشور ناسالم است . مثلا از مغرب یک شیخ می آید و جلسات ذکر تشکیل می دهد و آنها که می روند احساس لذت می کنند . ما می توانیم در عرفان و اخلاق مطالب مؤثری ارائه بدهیم .

در خارج از کشور، مسائل ظاهری مبلغ قبل از مسائل باطنی و فکری او مورد توجه قرار می گیرد و مردم قبل از هر چیز به نوع برخورد او با مردم توجه می کنند . لذا اخلاق و رفتار مبلغ و سلوک شخصی اش تا حد زیادی می تواند در مردم اثر کند و نفوذ داشته باشد . این حرکت اولی است که بایستی روی آن کار شود . تبلیغ یک مسئله تخصصی است . در گذشته (بیست - سی سال پیش) هر کس با سبک خودش تبلیغ

انجام می کرد . اما الآن در دنیا تبلیغ جنبه علمی و تخصصی پیدا کرده است . به تجارب مسیحیان نگاه کنید که برای آماده سازی یک مبلغ چقدر کار می کنند و بعد او را به جای مورد نظر می فرستند . محل تبلیغ را ما [ستاد] باید انتخاب کند شاید مبلغ بخواهد فلان منطقه برود اما مناسب آنجا نباشد، باید به او کمک و

راهنمایی کرد که با جغرافیای کشوری که می خواهد برود و فرهنگ، [خصوصیات] مردم و نیازهای آنجا

آشنا شود . او باید بداند که مبلغ است و به عنوان یک مبلغ باید رفتار داشته باشد . حتی پیشنهاد می کنم می توان هزینه کرد که یکی، دو سال با مردم آنجا زندگی کند و با فرهنگ مردم آشنا بشود و زبان را به خوبی یاد بگیرد و بعد او را به عنوان مبلغ بفرستند در این صورت کارایی این فرد، فوق العاده بالا خواهد رفت .

× استفاده از ابزارهای روز اطلاع رسانی و تبلیغاتی مثل استفاده از اینترنت در گفتگوی مستقیم (چت) چقدر در تبلیغ می تواند، مؤثر باشد؟

- این کار توسط بنده از طریق اینترنت انجام شده است; از طریق تشکیل سایت و چت [کردن] . با آنکه وقتم کم است ولی فوق العاده موفق بوده ام و معمولا هم خودم را معرفی نمی کنم که روحانی هستم . دوستانی دارم که سه سال است از طریق چت [کردن] با هم صحبت می کنیم و عمدتا مسائل آنها معنوی و عرفانی است . و از طریق سایت هایی که داریم (در سوئیس) و از طریق شماره تلفن و ایمیل (پست الکترونیکی) ارتباطات مفید و خوبی داشته ایم .

× با توجه به اینکه همایش و گردهمایی ها و جلسات علمی، فرهنگی و دینی مفیدی در اروپا تشکیل می شود آیا امکان استفاده و شرکت در این گونه همایش ها برای نخبگان، فضلا و طلاب حوزه وجود دارد و متقابلا از آن طرف کسانی هستند که می خواهند از دین، شیعه و حوزه آگاهی پیدا کنند . زمینه ایجاد این گونه ارتباطات را چطور می بینید؟ آیا تا کنون در این زمینه اقدامی صورت گرفته است؟

- این گونه ارتباطات را فوق العاده مؤثر می دانم، این موضوع معمولا به دو گونه شکل می گیرد، یکی همایش های عمومی که پانصد تا هزار نفر [بیشتر یا کمتر] در آن شرکت می کنند .

دیگر همایش و جلسات محدود که تعداد شرکت کنندگان کم است و آثار علمی و نفوذ فرهنگی در آنجا بیشتر است . به عنوان نمونه عرض می کنم: در یک جلسه خصوصی که در مدرسه صلح و الهیات هامبورگ داشتیم چهار نفر از طرف ما بودند: یک روحانی (بنده)، یک مترجم و دو نفر دیگر; و از طرف مقابل هفت نفر از اساتید و تئولوگ های بزرگ اخلاق و الهیات . این جلسه فوق العاده پربار بود . مترجم می گفت: من در جلسات بسیار زیادی شرکت داشته ام ولی کمتر جلسه ای این پرباری را داشته است . ما خیلی رک و بدون مصلحت [اندیشی] مسائل را بیان می کردیم آنها هم همین طور . و نتایج خوبی هم گرفتیم . در زمینه صلح و مسائل اجتماعی و دینی مانند حجاب و روسری - که در آلمان به عنوان یک پدیده سیاسی نه دینی مطرح است - صحبت شد .

فردای آن روز در همایشی که بیش از دو هزار نفر شرکت کرده بودند و سخنرانان جلسه یک کشیش و یک تئولوگ مسیحی و بنده و جناب آقای صادقی رشاد بودیم . برای مردمی که آمده بودند و سؤالاتی داشتند خیلی مؤثر بود، آقای صادقی رشاد از طرف اسلام پاسخ می دادند و فوق العاده مؤثر بود که نظیر آن کمتر در آلمان دیده شده است . هر دو نوع جلسه (عمومی و خصوصی) قطعا نتیجه دارد و مؤثر است .

× طبیعتا بعضی از افرادی که با شما ارتباط دارند، تمایل دارند به ایران بیایند به عنوان مثال بعضی شخصیت های دانشگاهی تمایل دارند درباره ی شیعه تحقیق کنند، شما این افراد را چگونه راهنمایی می کنید؟

ما از این افراد داریم و گروه هایی را سازمان یافته به ایران اعزام کرده ایم . از زمانی که بنده حضور دارم سه گروه آکادمیک آلمانی به سرپرستی معاون اینجانب و مسئولیت کارهای علمی و فرهنگی جناب آقای دکتر نوید - از اساتید دانشگاه زوریخ - به ایران اعزام کرده ایم . قبل از سفر با آنها جلساتی داریم و روی آنها کار می کنیم . معمولا بعد از سفر این ها به سراغ ما می آیند و جلساتی تشکیل می دهند . در یکی از جلساتی که داشتند، از ایران چهارصد اسلاید به نمایش گذاشتند که اوضاع ایران این گونه است . در سفر اخیر، گروهی را به منزل

امام خمینی (رض) بردیم که برای آنها خیلی مؤثر بود .

اما یک سری افرادی هستند که تمایل دارند و می خواهند برای انجام تحقیقات علمی به ایران بیایند و

تاکید دارند . ولی متاسفانه زمینه اعزام آنها هنوز مهیا نشده است .

اگر شما در زمینه گفتگو در زمینه های دینی و شیعه شناسی بخواهید با کسانی ارتباط داشته باشید افرادی هستند که هم آن ها می توانند مطالبی را در ایران ارائه کنند و هم از اینجا استفاده کنند . کسی را داریم که از آثار شیعه موزه درست کرده است . از قبیل: مهر، تسبیح و دستی که بر روی بیرق ها به عنوان دست حضرت ابوالفضل العباس (ع) می زنند، نمایشگاهی درست کرده است; ما در این زمینه ها علاقمند زیاد داریم ما می توانیم با هماهنگی آنها را بفرستیم .

× اگر از حوزه افرادی بخواهند متقابلا به آنجا بیایند و در همایش ها و ... شرکت کنند آیا آمادگی راهنمایی و کمک به این افراد را دارید؟

- بله، می توانیم . مشروط بر اینکه [از قبل] با رایزن فرهنگی و مرکز اسلامی هامبورگ هماهنگی داشته باشید و می توانیم در دو شهر برلین و هامبورگ جلسات خوبی داشته باشیم .

× در پایان اگر نکته خاصی درباره ی حوزه و چگونگی تحولاتی که در بین المللی شدن حوزه می تواند مؤثر باشد، به نظرتان می رسد بیان فرمایید .

- حوزه نسبت به خارج از ایران مشکل شناخت موضوعات را دارد، و باید مقداری در شناخت موضوع فعال تر باشد .

ما خصوصا در زمینه مسائل اخلاقی و عرفانی متناسب با جوامع مختلف باید کار کنیم . و در زمینه مسائل اعتقادی (با آنکه کتاب های زیادی نوشته شده) نیز چنین است . - جای کار دارد و مردم اینها را می خواهند و حتی در فقه باید به مسائل و موضوعات جدیدتر پرداخت شود . مثلا اگر از درون منزلتان و از طریق اینترنت وارد کامپیوتر فرد دیگری شود، سیستم محافظ [امنیتی] را بشکنید و برنامه ای را سرقت کنید; در واقع حرز را شکسته اید; آیا "باید قطع ید شود؟ " اینها پدیده های جدید هستند که می پرسند و جواب می خواهند . فکر می کنم اگر حوزه در این زمینه ها فعال تر بشود مناسب تر است .