گوران و گویش
بسیاری از زبانشناسان، زبان و گویشهای زبان کردی را بررسی و دسته بندی کرده اند. ولی تا چه اندازه از علم زبانشناسی استفاده نموده اند؟ در کردستان بدلیل عدم زبان نوشتار و عدم نثر و سندهای تاریخی از زبان کردی، تا به حال بصورت علمی، گویشهای این زبان تقسیم بندی نشده اند. اگر طبق المانهای زبانشناسی، از جمله...
آیا مردم ایل گوران به گویش گورانی تکلم دارند؟!
نویسنده: س.ج «ژیار»
بسیاری از زبانشناسان، زبان و گویشهای زبان کردی را بررسی و دسته بندی کرده اند. ولی تا چه اندازه از علم زبانشناسی استفاده نموده اند؟
در کردستان بدلیل عدم زبان نوشتار و عدم نثر و سندهای تاریخی از زبان کردی، تا به حال بصورت علمی، گویشهای این زبان تقسیم بندی نشده اند. اگر طبق المانهای زبانشناسی، از جمله صرف فعل، فونتیک، دایره واژگانی ، دستگاه هجایی و نحو بخواهیم این زبان را بررسی و دسته بندی کنیم، به دو گویش اصلی کرمانجی و گورانی تقسیم می شود که از ادغام این دو گویش، گویشها و لهجه های زیادی بوجود آمده است. ولی امروزه گویشهای دیگری از این زبان از جمله سورانی، کلهری، لکی و ... دیده می شود که این گویشها هم شاخه هایی از همان دو گویش کرمانجی و گورانی می باشند. در زبان شناسی بحثی بنام زبان مادر، زبان دختر و زبان دخترزاده وجود دارد که بیشتر زبانهای دنیا را طبق این معیارها تقسیم بندی می کنند. زبانها و گویشهایی که امروزه به اسم زبان یا گویش مستقل به حساب می آیند، بیگمان همان زبان یا گویش، ریشه از زبان اصلی به اسم زبان مادر دارند و در طول تاریخ به دلایل زیادی- از جمله تقسیم بندی سیاسی، عدم زبان دیوانی و رسمی؛ پراکندگی جغرافیای ای و... گویش ها و گونه های متفاوتی از همان زبان مادر بوجود آمده است، که هر کدام از این گویشهای نوین طبق ساختار و دستگاه هجایی و... شروع به ساخت واژه های جدیدی بصورت فولکلور در گویش خود می کنند. که ملموس ترین آن را می توان در زبان انگلیسی و گویش ها یا لهجه های آن دید برای نمونه دو لهجه ی آمریکن و استرالیایی از این زبان .
زبان کردی و گویش های آن هم شامل این تقسیم بندی ها میشود. امروز بعضی از کسانی که در زمینه ی زبان و ادبیات کردی فعالیت دارند، با تعصبی کورکورانه به تقسیم بندی گویش و لهجه های زبان کردی می پردازند، برای مثال کسی که از ایل کلهر است، فقط ایل کلهر را قبول دارد؛ کسی که در استان ایلام ساکن است گویش ایلامی یا به قول خودش فیلی را به عنوان گویش اصلی مناطق کرماشان، ایلام، خانقین و... معرفی می کند؛ یا کسی که از ایل گوران است! هنوز تفاوت بین ایل و گویش را نمی داند! البته ناگفته نماند شاید دلایل زیاد دیگری داشته باشد ...
بیشتر بحث ما در رابطه با جمعیت (ایل) گوران و گویش گورانی است. آیا کسانی که از ایل گوران هستند با همان گویش گورانی (هه‌ورامی) تکلم دارند؟ تعریف ما از گوران چیشت؟
گوران، چه از نظر تقسیم بندی زبانی تاریخی و چه از نظز تقسیم بندی آکادمیک زبان کردی همان گویش (هورامی) است.
برای کسانی که در زمینه زبان و ادبیات کردی فعالیت دارند بدرستی روشن است که همان هورامی در تقسیم بندی زبانی به گویش گورانی معروف است هرچند ایلی هم به اسم گوران در استان کرماشان می باشد که فقط و فقط از نظر اسمی باهم اشترک دارند! ولی از نظر تقسیم بندی، دو گویش متفاوت هستند.
بنا براین برای مخاطب این سئوال پیش می آید که آیا کسانی که در رسانه ها و تریبون های کردی به بررسی گویش های زبان کردی به ویژه گویش کرمانجی جنوبی می پردازند و آن را از دسته گویش گورانی(هورامی) معرفی و تقسیم بندی می کنند آیا می دانند به جز دو الی سه روستا به اسم زه‌رده درسرپل زهاب و گه‌وره‌جو در گهواره کدام منطقه دیگر از این حوزه به گویش گورانی (هورامی) صحبت می کنند؟ کسانی که دارند این زبان را تقسیم و دسته بندی و گویش مناطق ایلام و کرماشان را به اسم گورانی معرفی می کنند حداقل باید فرق نوشته دفترهای آئین یاری را با زبانی که این مردم دارند صحبت می کنند، بدانند؟
قابل ذکر است بسیاری از فعالان عرصه ی فرهنگ و ادبیات کردی آگاهند که گویش گورانی قرنهای زیادی زبان ادبی بیشتر مناطق کردستان بوده است حتی مناطقی که به گویشی دیگر از زبان کردی تکلم کرده اند. تمامی دفترهای آئینی مردمان یارسان از جمله شاه خوشین لرستانی تا نوروز سورانی و شاه تیمور بانیارنی و... یا شاعرانی که شعیه یا سنی مذهب بوده اند، به همین گویش شعر سروده اند. از جمله مولوی تاوه‌گوزی ، غلام رضاخان ارکوازی، سیدیعقوب مایدشتی و...
بیشتر کسانی که گویش مناطق جنوب شرقی کردستان که استان های ایلام و کرماشان را در برمی گیرد به اسم گورانی معرفی می کنند! معلوم نیست منظور از گوران، ایل گوران یا گویش گورانی است. اگر ایل گوران باشد، بحثی جدا و عشیره ای است اما اگر منظور گویش گورانی باشد دوباره تقسیم بندی کاملا غیرعلمی بدور از علم زبانشناسی می باشد. چرا که گورانی که از آن بحث می شود همان هورامی قدیم می باشد و بسیار متفاوت است با گویشی که اکنون ایل گوران با آن صحبت می کنند .
۱) بررسی گویش گورانی با لهجه ایل گوران:
گویش گورانی:
هه‌رکه‌س مه‌واچان فارسی شه‌که‌ره‌ن
کوردی جه فارسی به‌ل شیرین ته‌ره‌ن
لهجه ایل گوران:
هه‌رکه‌سێ ویشێ فارسی شه‌که‌ره
کوردی له فارسی به‌س شیرینتره
۲) تطبیق نمونه ای از واژه‌های گویش گورانی با لهجه ایل گوران:
گویش گورانی: په‌ێ، په‌ری = ایل گوران: ئه‌ڕا
گ گورانی : لوانێ == ایل گوران: چیمن
گ گورانی : بلمێ = = ایل گوران: بچیمن
گ گورانی: چیش = = ایل گوران: چه
گ گورانی : مه‌واچان == ایل گوران: ویشن، ئۊشن
گ گورانی: ئاما == ایل گوران : هات
گ گورانی: وێش == ایل گوران : خوه، من
گ گورانی:جه،چه،ژه، نه = ایل گوران: له
گ گورانی: که‌رده‌ن == ایل گوران: کرد
۳) نمونه های از صرف افعال در گویش و لهجه های زبان کردی:
کرمانجی شمالی: ۱) من نان خوار/ ۲) ت چ کریه
کوردی میانه(سورانی): نانم خواردووه/ چیت کردووه
کورد جنوبی: من نان خواردم/ ت چه کردیه
کوردی هه‌ورامی: نانم وارد / چیشت که‌رده‌ن
کوردی له‌‌کی : نانم هوارد/ چه‌ت کرد
از نظر صرف افعال؛ دو گویش کردی شمالی و کردی جنوبی - کلهری شبیه هم اند فقط در کرمانجی شناسه را حذف می کنند و به جای آن ضمیر می آید، در کردی کلهری هم شماسه و هم ضمیر می آید ولی در بقیه گویش و لهجه های زبان کردی ارگاتیو دارند و فعل شناسه ای ندارد و شناسه را به آخر مفعول می چسبد.
۴) نحو های که در گویش کردی جنوبی است بیشتر شبیه کرمانجی شمالی است تا گورانی، مانند:
/هاته گووشما؛ هاته گوما، هاته وه‌شانن، تێده ده‌ر، تێده سه‌رێ، تێده هۊرێ/ در کردی جنوبی شاید به دلیل اینکه هم مرز با گویش گورانی (هورامی) بوده اند امروزه تا حدی از نظر دایره واژگانی شباهت های خیلی کمی هم با این گویش دارد، البته ناگفته نماند کردی جنوبی از نظر نحو و صرف بعضی از افعال طبق دو گویش مادر کرمانجی و گورانی می باشد: ئه‌ژنه‌فتم(ژنه‌فتم)، گوم بی و... که این نوع صرف فعل یا نحو شاید به دلیل نزدیکی جغرافیای با گویش گورانی بوده باشد. واین یک روند طبیعی در زبان است همانگونه که کرمانجی خراسان در اثر مهاجرت و مجاورت با زبان های دیگر تغییر یافته تا حدی که یک کرمانج خراسان در برقراری ارتباط با یک کرمانج دیاربکری تا حد کمی مشکلات خواهد داشت هرچند که کوچ کردهای خراسان شمالی خیلی دور هم نیست و در زمان صفویه بوده است.
ما در این مبحث به طور مختصر با استفاده از تعداد محدودی از المانهای زبانشناسی لهجه ی ایل گوران و گویش گورانی (هورامی) را بررسی کردیم و نتیجه حاصل این شد که لهجه ی ایل گوران ، از نظر تقسیم بندی با گویش گورانی تفاوت فراوانی دارد و از جمله دسته بندی های کرمانجی جنوبی بشمار می رود.
* چکیده و ترجمه‌ای از مقاله ای به نام (بنه‌مای زوانْ کوردی و .../ س.ج)
+ نوشته شده در یکشنبه ۱۳۹۱/۰۷/۲۳ ساعت 17:27 توسط منشی گروه اینترنتی استاد گندمکار
|
دکتر اسماعیل گندمکار : محقق ، نويسنده ، استاد حوزه و دانشگاه