مهدي مصطفوي كارشناس ارشد روابط بين‌الملل و دكتراي مديريت راهبردي است مردي كه سابقه كاري‌اش نشان مي‌دهد يك ديپلمات است. فرمانداري بم، معاون و رئيس اداره سوم سياسي وزارت امور خارجه، سفير جمهوري اسلامي ايران در اتريش و آلمان، دفتر نمايندگي دائم سازمان ملل در وين، يونيد و آلمان، معاون پشتيباني امور سياسي وزير امور خارجه، قائم مقام و سرپرست معاونت بين‌الملل دفتر مقام معظم رهبري و قائم مقام وزير امور خارجه سمت‌هاي مهدي مصطفوي پيش از آمدن به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي است.
بسم الله الرحمن الرحيم. واقعيت اين است كه بعد از انقلاب اسلامي و به تبع آن در ايران، يكي از آثار انقلاب اين بود كه شيعيان در دنيا يك مرجعي پيدا كردند و براي آنها يك پشت گرمي ايجاد شد كه احساس كردند مي‌توانند مورد حمايت قرار گيرند و از آن حالت غربتي كه با آن مواجه بودند درآمدند. چون يك نظام اسلامي با تفكر شيعي به خاطر اكثريت قريب به اتفاق ملّت شيعه در ايران مي‌توانست به عنوان پشتوانه شيعيان قرار گيرد، اين پشتوانه باعث شد كه شيعيان در دنيا از رشد خوبي برخوردار شوند و اگر بخواهيم جايگاه امروز شيعيان را با تمام سال‌هاي قبل مقايسه كنيم، خوشبختانه به لطف خداوند و با تلاش رهبري، مسئولان و ملت ايران، جايگاه شيعيان در دنيا بسيار بهتر از قبل است. البته راه درازي در پيش است تا شيعيان به جايگاه اصلي و واقعي خودشان در جهان برسند و از حقوق مدني خود در دنيا برخوردار شوند.
ما بايد در مجموعه مسلمانان جهان، شيعيان را ببينيم و جايگاه شيعيان را در جهان اسلام ترسيم كنيم. بايد يك كار مقايسه‌اي انجام بگيرد تا مشخص شود وضعيت مسلمانان امروز در دنيا در مقايسه با سال‌هاي قبل چگونه است مخصوصاً اگر يك دوراني را زمان شروع انقلاب در نظر بگيريم، شيعيان امروز در دنيا در مقايسه با شيعيان قبل از انقلاب در چه جايگاهي قرار گرفته‌اند؟ واقعيت اين است كه مي‌شود به عنوان يك تحول بين‌المللي كه شايد نمونهء بسيار كمي داشته باشد متوجه شد كه چگونه يك تفكر توانست در طول مدت زمان كوتاه رشد بسيار گسترده‌اي را نشان دهد. اين رشد گسترده نمي‌تواند دليلي جز غناي اين تفكر داشته باشد. بحمداللّه غناي اين تفكر خودش مهم‌ترين عامل براي رشد و گسترده شدن اين بينش شيعي در جهان بخصوص در جهان اسلام است. يك زمان وقتي صحبت از شيعه مي‌شد، مردم دنيا حتي كساني كه اهل سياست، جغرافيا و تاريخ و شناخت روابط بين‌الملل بودند، شيعيان را يك گروه كوچك مغفول و مطرود و گروهي كه معلوم نيست تفكرشان چيست مي‌شناختند و جايگاهي براي شيعيان قايل نبودند. اينكه چرا اين طور بود، دلايل خاص خود را دارد در جاي خود بايد بدان پرداخت. الحمدللّه به بركت انقلاب اسلامي فرصتي ايجاد شد كه جمهوري اسلامي بتواند تفكر شيعي را بيان كند و به دنيا عرضه نمايد. اين توجه كه به علت وقوع انقلاب ايجاد شده بود، كمك كرد عرضه تفكر شيعي مورد علاقه و توجه قرار گيرد و به آن عنايت شود.
پيش از انقلاب شيعيان صاحب قدرت سياسي و مادي به شكل امروزي نبودند و معمولاً فقيرترين افراد را تشكيل مي‌دادند. گوشه‌نشين‌ترين افراد شيعيان بودند، در هيچ‌يك از محافل و كنفرانس‌هاي علمي شيعيان را دعوت نمي‌كردند و جايگاهي براي آنها قايل نبودند. اما بعد از انقلاب كم كم اين جلب توجه نسبت به شيعيان باعث شد كه شيعيان خود را دوباره بيابند و بتوانند دور هم جمع شوند و جايگاهي را براي خود ايجاد كنند. تشكيل حكومت اسلامي در ايران كه مبتني بر تفكر انقلاب شيعي و مبتني بر عقلانيت غني شيعي بود، به تدريج در محافل بين‌المللي و سياسي هم جاي خود را باز كرد و در آكادمي‌هاي تحقيقاتي و در دانشگاهها توجه استادان و متفكران جلب شد كه اين نظام حكومتي مبتني بر ديانت كه ايران آن را تبليغ مي‌كرد ابعاد، مباني و راه كارهاي آن چيست. شيعه اين تفكر را در محافل علمي مطرح كرد و كتاب‌هاي بسيار زيادي از بعضي دوستان و دشمنان تفكر شيعه نوشته شد يعني عملاً امروز ما شاهد اين هستيم كه خوشبختانه جلساتي كه در جهان اسلام تشكيل مي‌شود حتماً يكي از اركان اين جلسات متفكران شيعي هستند، به عنوان كساني كه مي‌توانند مباني اسلامي را تبيين نمايند و در مقابل غيرمسلمانان از آن دفاع كنند. اين متفكران شيعه كه مورد احترام برادران اهل سنت هستند، جايگاه مورد احترامي را در اين محافل دارند. براي نمونه، در مجالس كنفرانس اسلامي، از جمله در كميته‌هاي علمي و سياسي، متفكران شيعي بسيار محترمانه و فعال در اين جلسات شركت مي‌كنند و يكي از پايه‌هاي اصلي كنفرانس يعني مجموعه كشورهاي اسلامي را تشكيل مي‌دهند. امروز ما در محافل علمي، دانشگاه‌هاي معروف دنيا و كرسي‌هاي اسلام‌شناسي كه معطوف به شيعه‌شناسي مي‌باشند، حضور متفكران شيعي را بسيار فعال مي‌بينيم. كتاب‌هاي دقيقي كه مباني فكري شيعيان را تبيين مي‌كنند و پايان‌نامه‌هايي كه از كميت و كيفيت بالايي برخوردارند، نشان‌دهندهء حضور فعال و حضور بالاي تفكر شيعي در محافل علمي است. شيعه به خاطر موقعيت فكري خاصي كه دارد، يعني جامع‌نگري به مسائل خلقت، جهان، مسائل بين‌المللي، و مشكلات جوامع و نگاه سيستمي و جامع به مسائل، توانسته است در موضوعات سياسي هم يك جايگاه خوبي ايجاد كند و از اين طريق، فرق اسلامي را به هم متصل كند يعني الان شيعيان يكي از مناديان قوي براي اتحاد مسلمانان هستند. ما شايد هيچ گروهي، هيچ مذهبي و هيچ مجموعه‌اي را در جهان اسلام نداشته باشيم كه از نظر فعال بودن بتوان آن را با شيعيان مقايسه كرد.
شيعه در ايجاد اتحاد بين مسلمانان بسيار فعال و صاحب نظر است. اين به خاطر جامع نگري تفكر شيعي است. ما در كنار تلاشي كه براي متحد كردن شيعيان انجام مي‌دهيم تا اين علقه موجود بين شيعيان را حفظ كنيم و گسترش دهيم، همزمان به لحاظ اين جامع نگري تفكر شيعي توانسته‌ايم بهترين ارتباط را با مذاهب ديگر و برادران اهل سنت برقرار كنيم و همواره ارتباط بين ايران و كشورهاي اسلامي يك ارتباط بسيار نزديك و دوستانه بوده است. از اين رو، تلاش كرده‌ايم تا بتوانيم اين ارتباط را نهادينه نماييم و پايه‌هاي مستحكمي را براي اين ارتباطات برقرار كنيم. خوشبختانه تلاشي كه شيعيان براي بازيابي جايگاه خود كردند ثمر داد. اگر در گذشته در افغانستان كسي براي شيعه جايگاه سياسي قايل نبود و عليرغم جمعيت قابل توجه، مطرود بودند و حقوق اجتماعي حقه را نمي‌توانستند دريافت كنند، امروز بحمداللّه توانسته‌اند جايگاه خود را بهبود بخشند و در حاكميت با برادران اهل سنت همدوش همديگر به كشورشان خدمت كنند. اگر يك روزي در عراق شيعيان عليرغم جمعيت قابل توجه، جايگاه نداشتند، امروز به يُمن و بركت همين ارتباطات شيعيان و تفكر معقول و منطقي آنان، هم خود مردم عراق و هم مسلمانان دنيا و هم كشورهاي غيراسلامي دنيا پذيرفته‌اند كه شيعه مي‌بايست جايگاهي در حاكميت داشته باشد و امروز شيعه آن حق طبيعي برخورداري از موقعيت اجتماعي خود را دارد. اين احقاق حقوق شيعيان كه ما در دنيا شاهد آن هستيم، شايد در طول تاريخ بي‌سابقه باشد. اين شرايطي كه براي شيعه به وجود آمده منشأ آن انقلاب اسلامي در ايران است. امروز به يمن ارتباط نزديك شيعيان با همديگر و همبستگي و پيوستگي بين شيعيان و مسلمانان در دنيا، الحمدللّه جايگاه شيعيان نسبت به قبل وضعيت بسيار بهتري پيدا كرده است. اينها نشان مي‌دهد كه يك راه آماده و قابل بهره‌برداري جلوي ما باز شده است كه بتوانيم به رشد شيعيان و استحكام ارتباط شيعيان با هم و با بقيه برادران مسلمان در دنيا اميدوار باشيم، يعني باور به اين مسئله كه اين ارتباط مي‌تواند گسترش يابد، راهي را پيش روي ما قرار مي‌دهد كه در آينده به سمت هرچه وسيع‌تر و عميق‌تر كردن اين ارتباطات بپردازيم.
امروز اگر در زمينه‌هاي فرهنگي دنيا رشد داشته‌ايم نشان مي‌دهد كه پذيرش در دنيا وجود دارد و بايد در اين زمينه بهتر فعاليت كنيم. امروز مراكز تحقيقاتي و پژوهشي ايران كه درباره تفكر شيعي فعاليت مي‌كنند با قبل از انقلاب قابل مقايسه نيستند. قبل از انقلاب جوان‌هايي كه دنبال به دست آوردن يك مقاله با محتواي اسلامي بودند بايد به سراغ جزوات در راه حق يا مجله مكتب اسلام مي‌رفتند و آنها را مي‌خواندند يعني مسائل اسلامي در همين يكي دو تا مجله و جزوه خلاصه مي‌شد. اما امروز خوشبختانه ما صدها مجله و مؤسسه تحقيقاتي و مجلات تخصصي شيعي در ابواب مختلف داريم كه بسيار فعالند.
يكي از دلايل آن، تقاضاي زياد و رو به افزايش در اين زمينه است كه بايد متناسب با آن، عرضه نيز افزايش يابد. خوشبختانه مؤسسات و مراكزي كه در زمينهء شيعيان كار مي‌كنند استعداد خوبي براي اين كار دارند. ما بايد دنبال اين باشيم كه از تمام اين استعدادها استفاده كنيم و از كارهاي موازي جلوگيري نماييم. تجميع اين استعدادهاي ارزشمندي كه در مملكت به وجود آمده، هم به بالندگي كارهاي علمي مي‌انجامد و هم در خارج از كشور مي‌تواند مؤثر باشد. تشنگي كه امروز براي دريافت تفكر شيعي در دنيا وجود دارد در گذشته به اين ميزان نبود. امروز اتفاقاتي كه در دنيا مي‌افتد، از 11 سپتامبر گرفته تا اين جناياتي كه در تعدي حقوق انسان‌ها در دنيا مي‌شود، اين سؤال را براي انسان‌ها پيش آورده است كه چه كسي و چه حزبي مي‌خواهد انسان‌هاي مظلوم را نجات دهد؟ خيلي‌ها به اين نتيجه رسيده‌اند كه الگوي انقلاب اسلامي ايران و اين تفكر پاسخگوي خوبي است چون مي‌بينند امروز نداي حمايت از مستضعفان از ايران بلند است با اين قدرت و صلابت و استدلال و مبتني بر منطق. همين امر، تشنگي مردم دنيا به دريافت معارف ما و علاقه به ارتباط با ما را بيشتر كرده است. امروز كمتر سميناري در دنيا برگزار مي‌شود كه بحث اسلام و اخلاق و معنويت در آن مطرح باشد و از شيعيان دعوت به عمل نيايد. حتماً يك ركن آن شيعيان هستند. ما اگر برنامه‌ريزي كنيم كه اين مراكز علمي داخل را با مراكز و توده‌هاي مردم خارج از كشور مرتبط كنيم و به يك شكل بسيار طبيعي از راه‌هاي مختلفي اين ارتباط را برقرار نماييم دستاوردهاي خوبي خواهد داشت. در اين رابطه، مراكز رسمي مثل وزارت امور خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي و وزارت ارشاد و نيز مراكزي كه رسمي و دولتي نيستند مثل مجمع جهاني اهل‌بيت و تقريب مذاهب مي‌توانند تسهيلات خوبي را فراهم كنند. اينها ذخايري هستند كه كاملاً آمادگي فراهم كردن بستر خوب را براي ايجاد اين ارتباط با خارج از كشور و انتقال تجربيات و معارف دارند. خدا كمكمان كند كه در اين وظايف موفق باشيم.
در اين زمينه كمبودهاي زيادي وجود دارد كه بايد برطرف شود. تعداد زيادي از شيعيان در كشورهاي مختلف زندگي مي‌كنند كه از حقوق مدني مناسب برخوردار نيستند و جايگاه اجتماعي متناسب با خود را ندارند. طبيعي است كه حقوق اجتماعي ايجاب مي‌كند شيعيان بتوانند از جايگاه واقعي خود برخوردار شوند. به هر حال، ما خوشحاليم از اينكه مي‌بينيم امروز در كشورهايي كه اكثريت شيعه در آنها وجود دارد (مثل لبنان، عراق، افغانستان و بعضي كشورهاي ديگر) شيعيان توانستند در حاكميت قرار گيرند. از اين بابت خوشحال هستيم كه به تبع جمهوري اسلامي ايران، اين شيعيان هم توانستند از يك جايگاه قانونمند در كشور خود برخوردار شوند. اما امروز اگر ما 250 ميليون شيعه در جهان داشته باشيم، اين تعداد شيعيان واقعاً در مقايسه با اين كميت هنوز از كيفيت متناسب با جايگاه خود برخوردار نيستند، كه اين مسئوليت ما را افزايش مي‌دهد. ما فكر مي‌كنيم شيعيان در دنيا با توجه به اينكه داراي تفكر منطقي هستند و عالمانه زندگي مي‌كنند و حركت‌هايشان را برنامه‌ريزي مي‌كنند، مخاطبان بين‌المللي زيادي دارند و توانسته‌اند نظر ملّت‌ها و دولت‌هاي مختلف را جلب كنند و با ايجاد اعتماد، زمينه مسالمت‌آميزي را با ديگران فراهم كنند. شيعيان اثبات كرده‌اند كه بيشترين تلاش را براي زندگي دوستانه و مسالمت‌آميز و منطقي با اقوام و ملل ديگر و بيشترين تحمل را براي مواجهه با تفكرات ديگر دارند و اين برخاسته از منطق قوي تفكر شيعي است كه با عقل‌گرايي و اصول‌گرايي مي‌توانند با تفكرات ديگر مواجه شوند. به همين دليل، شيعيان در هر جامعه‌اي كه زندگي مي‌كردند مي‌توانستند اعتماد طرف مقابل را جلب كنند و همواره محوري براي وحدت و انسجام در بين مسلمانان و اديان ديگر مي‌شدند. امروز بدون شك شيعيان و علماي شيعه محور گفت‌وگوي بين اديان هستند و مسئولان نظام جمهوري اسلامي ايران هم با اعتقاد از گفت‌وگوي بين اديان و تمدن‌ها و مذاهب حمايت كردند و اين به خاطر سعه صدر شيعيان و تفكر منطقي شيعيان بوده است كه آنها را به عنوان يك محور ثبات و انسجام در دنيا معرفي كرده است و باعث شده است كه شايعات دشمن خنثا شود.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي مركزي است كه وظيفه دارد بين كليه دستگاه‌هاي كشور كه توان فعاليت فرهنگي در خارج از كشور دارند هماهنگي ايجاد كند. يكي از وظايف اين سازمان تبليغ تشيّع و تفكرات اسلامي و منطق انقلاب اسلامي در خارج از كشور است، با اين هدف و با اين نيت كه تفكر تشيّع مي‌تواند محور وحدت بين مذاهب اسلامي و اديان الهي باشد. ما تلاشمان بر اين است كه با ايجاد هماهنگي بين كليه دستگاه‌هاي فرهنگي كشور بتوانيم امكانات و برنامه‌هاي فرهنگي خارج از كشور را هماهنگ كنيم و اين امكانات هماهنگ را به مسلمانان جهان، بخصوص شيعيان، ارائه كنيم و بتوانيم از همهء اين امكانات به منظور حمايت از حقوق قانوني شيعيان در دنيا استفاده كنيم. تلاش سازمان فرهنگي علوم اسلامي اين است كه بتواند معارف اسلامي و شيعي و تفكرات اهل‌بيت(ع) را در بين نخبگان كشورها از طريق برگزاري نشست‌ها و اجلاس‌ها، رسانه‌هاي گروهي مختلف، نشر كتب و مجلات و سايت‌هاي الكترونيكي منتقل كند و با مخاطبان كشورهاي مختلف ارتباط برقرار نمايد.
يكي از وظايف مهم سازمان ارتباطات اسلامي ارتباط با ملّت‌هاست و اين ارتباط را از طريق رايزني‌هاي فرهنگي و با هماهنگي سفارتخانه‌هاي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور برقرار مي‌كند. يكي از وظايف سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، اعزام مبلغان به خارج از كشور است. اين افراد كه عمدتاً از شخصيت‌هاي علمي و ديني هستند، به كشورهاي مختلف اعزام مي‌شوند تا از نزديك با مخاطبان خارج از كشور، اعم از ايراني‌هاي مقيم و شيعيان و مسلمانان و ساير اديان الهي آن كشور ارتباط برقرار نمايند و معارف اسلامي و تفكرات اهل‌بيت(ع) را به آنان منتقل كنند. موضوع اعزام مبلغان يكي از موضوعات در دست كار سازمان فرهنگي ارتباطات اسلامي است. شيعيان در دنيا نيازهاي متنوعي دارند. شايد از مهم‌ترين نيازهاي شيعيان (براي حمايت از آنها و ارتقاي جايگاه اجتماعي شيعيان در كشورهاي مختلف) ارتقاي سطح معلومات و معارف ديني و ارتقاي جايگاه اقتصادي آنها در خارج از كشور است. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي با هماهنگي بخش‌هاي مختلف كشور و ارتباطي كه با دستگاه مجريه كشور دارد سعي مي‌كند از تمام نيرو براي اين ارتقا بهره بگيرد.
يكي از نيازهايي كه ما در كشور داريم اين است كه اطلاعات مربوط به شيعيان جهان را به روز در دست داشته باشيم. يكي از وظايف رايزني‌هاي فرهنگي رصد كردن فعاليت‌هاي شيعيان، به دست آوردن نقاط قوت و ضعف شيعيان، مشخص كردن توانمندي‌ها و فشارهايي كه به شيعيان وارد مي‌شود و نهايتاً تعقيب كردن عادات و رفتار و جايگاه شيعيان در كشورهاي مختلف است. تلاش ما بر اين است كه ان‌شاءالله بتوانيم با اين رصدي كه نسبت به جايگاه و موقعيت شيعيان در خارج از كشور داريم، آن را با يك روش مناسبي در اختيار مراكز تحقيقاتي، پژوهشي و اجرايي و محققاني كه دنبال تحقيق در مورد وضع شيعيان هستند قرار دهيم. واقعيت اين است كه در اين رابطه، كمبودهايي در سازمان داريم، چه در بحث تجهيز و حمايت كه بتوانند موضوع رصد كردن فعاليت شيعيان را در جهان انجام دهند و چه در زمينه انتقال اين اطلاعات به مراكز مختلف، كه اميدواريم اين نقايص برطرف شود. درست است كه شيعيان تنها در چند كشور اكثريت را تشكيل مي‌دهند، ولي واقعيت اين است كه به صورت پراكنده در اقصا نقاط دنيا، در آفريقا و آمريكا و آسيا و در همه جا حضور دارند. ما وظيفه خود مي‌دانيم همان طور كه به فكر شيعياني كه اكثريت يك كشور را تشكيل مي‌دهند هستيم و دغدغهء آنها را داريم و خود را موظف حمايت از آنها مي‌دانيم، به همان نسبت هم به فكر ديگر شيعياني كه در اقليت‌اند باشيم. شيعيان هر جا باشند عزيز و محترم هستند و ما خود را موظف به حمايت از آنها مي‌دانيم. به هر حال، شيعيان در اكثر كشورها به خاطر جايگاه فكري و عقيدتي و توانمندي‌هايي كه دارند معمولاً مورد اعتماد هستند و بسياري از آنها از امكانات مالي خوبي برخوردارند، ولي سعي ما بر اين است كه اقشار ضعيف آنها هم مورد حمايت قرار گيرند. متأسفانه هنوز شاهد اين هستيم كه در برخي كشورها شيعيان حتي از داشتن يك مسجد هم محروم هستند يعني از جايي كه بتوانند براي عبادت دور هم جمع شوند و حق قانوني خود را داشته باشند محرومند. البته بعضي از اين محروميت‌ها دلايل سياسي و اقتصادي دارند. به هر حال، حمايت از شيعيان براي انجام وظايف قانوني خود در كشورها وظيفه ماست و سعي مي‌كنيم از همهء امكانات براي اين حمايت استفاده كنيم.
خوشبختانه مؤسسه شيعه‌شناسي تلاش خوبي را براي شناسايي جايگاه شيعيان و توانمندي‌ها و نقاط ضعف آنها را در كشورهاي مختلف انجام داده است. يكي از نقش‌هاي مهم اين مؤسسه به عنوان يك مؤسسه پژوهشي، اين است كه نتيجه تحقيقات و اطلاعات خود را در اختيار ساير مراكز قرار دهد. البته من فكر مي‌كنم اين مؤسسه مي‌تواند حلقه وصلي بين دستگاه‌هاي مختلف كه هر كدام مي‌توانند به نحوي به جهان تشيّع كمك نمايند باشد. به هر حال، مؤسسه از طريق انتشار كتاب‌ها و نشريات و نيز برگزاري جلسات وظيفهء اطلاع‌رساني را هم بر عهده دارد. اطلاع‌رساني مهم‌ترين نقش را در ايجاد هماهنگي و استفاده از توانمندي‌هاي افراد و كمك‌گيري از آنان براي شيعيان كشورهاي مختلف دارد. اين يكي از وظايف مهم مؤسسهء شيعه‌شناسي است. اين مؤسسه با توجه به اينكه يك مؤسسه دولتي نيست و يك مؤسسه مردمي به شمار مي‌رود و محققاني در آن فعاليت مي‌كنند كه ديدگاه سياسي و گروهي ندارند، فعاليت‌هايش مورد احترام است. از اين رو، نتايج فعاليت‌هاي مؤسسه قابل توجه است و كليه دستگاه‌هاي فرهنگي و اجرايي مي‌بايست در جريان نتايج تحقيقات و اطلاعاتي كه مؤسسه به دست مي‌آورد قرار گيرند و به عنوان مؤسسه‌اي كه تحقيقات آن قابل استناد مي‌باشد، براي طراحي برنامه‌هاي اجرايي‌شان از آن بهره بگيرند.
ما گمان و ادعايمان اين است كه تقويت شيعه، تقويت اسلام و مسلمانان است. منافع مسلمانان، چه بخواهيم و چه نخواهيم، به هم گره خورده است و ما اگر بخواهيم منافع مسلمانان را در دنيا حفظ كنيم و ارتقا دهيم، حتماً بايد شيعيان به صورت قوي در جهان اسلام حضور داشته باشند. حتي اعتقاد ما بر اين است كه اگر مسلمانان در دنيا به صورت قوي حضور داشته باشند و منافع آنها حفظ شود، منافع بشريت و حقوق ابناء بشريت نيز حفظ خواهد شد چون كساني كه در واقع با سوء استفاده از حقوق بشر در دنيا ظلم مي‌كنند معدود هستند اكثريت مردم جهان، از اديان مختلف، كساني هستند كه توسط آنها مورد ظلم قرار گرفته‌اند. از اين رو، ارتباط بين مسلمانان و ديگران باعث حفظ حقوق ابناء بشر است. تلاش ما بر اين است كه بتوانيم شيعيان را متحد كنيم تا جهان اسلام متحد شود و جهان اسلام كه متحد شد، ان‌شاءاللّه حفظ حقوق بشر محقق شود.
مؤسسه شيعه‌شناسي يكي از موفق‌ترين مؤسساتي است كه در زمينه‌هاي پژوهشي مربوط به شناخت شيعه قدم به ميدان گذاشته و كارهاي ارزشمندي را هم عليرغم مدت كوتاه فعاليتش ارائه داده است. مسلماً ارتباط اين مركز با مراكز تحقيقاتي مشابه در خارج از كشور و ارتباط با شخصيت‌هاي علمي محبوبي كه در دنيا وجود دارند مي‌تواند كمك بسيار خوبي براي انتقال اين معارف و تجربيات باشد. مراكزي مثل وزارت امور خارجه نيز مي‌توانند كمك خوبي براي تسهيل اين ارتباط باشند. الان امكانات ارتباطي خوبي در دسترس است كه بايد از آنها استفاده شود. بايد اين تماس‌ها دائماً برقرار باشد و مبادلات فكري به طور مداوم برگزار شود. برگزاري سمينارها و ميزگردهاي مشترك، مبادلات فرهنگي و تبادل استاد و دانشجو زمينه‌هاي خوبي هستند كه مي‌شود امكانات قانوني اين ارتباط را پيش‌بيني و فراهم كرد.
ما فكر مي‌كنيم دستگاه‌هاي كشور، اعم از دولتي و غيردولتي، هر كدام مي‌توانند امكاناتي را فراهم كنند كه در اختيار شيعيان دنيا قرار گيرد. ما شرعاً موظف هستيم كه اگر برادر ديني ما مشكلي دارد آن را رفع كنيم. از اين رو، نظام جمهوري اسلامي ايران به عنوان يك نظام ديني نمي‌تواند در مورد مشكلات مسلمانان و شيعيان بي‌تفاوت باشد. تمام دستگاه‌هاي كشور بايد خودشان را موظف بدانند كه از امكاناتشان براي رفع مشكلات شيعيان در دنيا استفاده كنند. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي اين آمادگي و اين مسئوليت را دارد كه بتواند اين حساسيت را در بين دستگاه‌هاي مختلف ايجاد كند كه آنها هم خودشان را موظف به كمك به شيعيان كشورهاي مختلف كنند. ما بايد نيازهاي سياسي و اقتصادي شيعيان در كشورهاي مختلف را در اختيار دستگاه‌هاي دولتي و غيردولتي قرار دهيم از قبيل ساخت مسجد، مدرسه و رسانه‌هاي گروهي كه شيعيان بتوانند نيازمندي‌هاي خود را مطرح كنند. اگر دستگاه‌هاي مختلف كشور بتوانند با هدف هماهنگ كردن توانمندي‌هاي خودشان براي حمايت از شيعيان و مسلمانان جهان نشست‌هايي با هم داشته باشند و تبادل نظر كنند، ما با برگزاري برنامه‌هاي هماهنگ‌كننده، اين دستگاه‌ها را به هم نزديك مي‌كنيم. امروز دشمنان ما با تبليغات مسموم سعي مي‌كنند شيعيان را به عنوان تحريك معرفي كنند. طرح هلال شيعي يا اين قبيل موضوعات، به منظور انحراف دادن ملّت‌ها از دشمن اصلي جامعه بشري، يعني استكبار، صورت مي‌گيرد. ما موظف هستيم ضمن حمايت قانونمند، صريح، شفاف و قوي از مسلمانان و شيعيان در دنيا، نقشه‌هاي دشمنان اسلام و تشيّع را خنثا كنيم و به مردم معرفي نماييم. اين يكي از وظايف جمهوري اسلامي است كه اين سازمان نيز خود را موظف به انجام آن مي‌داند. ما تلاش مي‌كنيم با كمك دستگاه‌هايي مثل وزارت امور خارجه، مجمع جهاني اهل‌بيت و... بتوانيم ان‌شاءاللّه در مورد هماهنگ كردن فعاليت‌هاي فرهنگي براي حمايت هماهنگ و منطقي از مسلمانان و شيعيان اهل‌بيت(ع) جلسات مشتركي را برگزار كنيم. حضور مؤسسات و مراكز تحقيقاتي در چنين نشست‌هايي مي‌تواند ارتباط بين بخش تحقيقات و فعاليت‌هاي نظري با بخش اجرايي را در كشور مستحكم كند و ثمرات آن براي ارتقاي جايگاه مادي، معنوي و اجتماعي شيعيان در جهان مؤثر باشد.
به نكته مهمي اشاره كرديد. اگر يكي از اهداف عمدهء ما تأثيرگذاري در بين ملل ديگر و اقوام ديني و نفوذ در قلب‌ها باشد، بايد برنامهء دراز مدتي را طراحي و پيگيري و اجرا كنيم چون تأثير در قلب يك كار كوتاه مدت نيست و با فعاليت‌هاي روزمره محقق نمي‌شود. خوشبختانه ما برنامهء چشم‌انداز 20 ساله را در پيش روي داريم. سازمان تلاش مي‌كند با توجه به اين برنامه، فعاليت‌هاي فرهنگي در اقصا نقاط كشور را تدوين و بين كليه دستگاه‌هاي فرهنگي كشور هماهنگي لازم را ايجاد كند. در اين چشم‌انداز، يكي از برنامه‌هاي مهمي كه در اولويت قرار دارد ارتباط با مسلمانان و شيعيان دنياست يعني ما چگونه در اين دورهء دراز مدت ارتباط با شيعيان را تعريف كنيم و اهداف عالي خود را در رابطه با شيعيان تحقق بخشيم. يكي از فعاليت‌ها و مطالعات اصلي سازمان، تبيين برنامه فرهنگي 20 ساله و پنج ساله دوم است. فعاليت‌هاي سازمان با تأكيد بر برنامه‌ريزي و تدوين برنامه كوتاه‌مدت و بلندمدت و ترسيم راه آينده بر اساس روش‌هاي نوين علمي و عملي با بهره‌گيري از توان كارشناسان متخصص است. البته اين برنامه بايد بر اساس توان عيني واقعيت موجود، نياز حال و آينده، روش‌هاي نوين برنامه‌ريزي و چشم‌انداز اهداف نظام تدوين گردد.
ضرورت شناخت و فهم گفتمان انقلاب اسلامي، به ويژه تشيع، به عنوان يك ايدئولوژي فعال در عرصه بين‌المللي، جهانيان را ناگزير به فراگيري زبان فارسي كرده است و اهميت اين موضوع در بين محققان، پژوهشگران و دانشگاهيان دوچندان است. با توجه به اين رويكرد، وظيفه و مسئوليت سازمان به عنوان تنها متولي آموزش زبان فارسي در خارج از كشور، بسيار سنگين است. از اين‌رو، يكي از وظايف رايزني‌هاي فرهنگي در كشورهاي مختلف كه در بيش از 64 كشور رايزني فرهنگي داريم ترويج زبان و ادب فارسي، راه‌اندازي زبان فارسي، راه‌اندازي اتاق‌هاي ايران در دانشگاه‌هاي مختلف، برگزاري كلاس‌هاي بازآموزي زبان فارسي براي اساتيد زبان فارسي در كشورهاي مختلف، دادن بورس به دانشجويان خارجي علاقه‌مند به زبان فارسي براي ارتقاي زبان فارسي و پذيرفتن اساتيد و محققان زبان فارسي براي گذراندن دوره‌هاي تحقيقاتي در ايران است. ما سعي مي‌كنيم از تمام اين ابزار استفاده كنيم كه زبان فارسي را با حداكثر توان تبليغ كنيم چون زبان فارسي بهترين ظرف براي دريافت معارف اسلامي و تشيّع و ادب فارسي است. از اين رو، ما در سازمان فرهنگ و مطالعات اسلامي مركزي براي آموزش زبان فارسي داريم و اخيراً در مذاكره‌اي كه با بعضي از دانشگاهها داشتيم درصدد راه‌اندازي دانشكده مجازي براي آموزش علاقه‌مندان خارج از كشور هستيم كه بتوانند از راه دور هم آموزش زبان فارسي را ببينند. براي اين كار تا سطح كارشناسي ارشد برنامه‌ريزي شده است.
خوشبختانه اخيراً شوراي عالي انقلاب فرهنگي مصوبه‌اي را گذراند كه بر اساس آن، تشكيلاتي براي ترجمه متون معارف اسلامي از فارسي به زبان‌هاي مختلف براي مخاطبان مختلف شكل مي‌گيرد. شوراي عالي انقلاب فرهنگي مسئوليت اين مجموعه را به عهدهء سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي گذاشته و ما بعد از اين مصوبه سازوكار اجرايي آن را در سازمان فراهم كرديم. اين سازوكار هم در رابطه با انتخاب مناسبت‌ترين متون هست و هم بهترين مترجم و هم مشخص كردن نيازهاي كشورهاي مختلف چراكه هر منطقه و كشوري نياز ويژه خود را دارد. تلاش بر اين است كه در اين زمينه از كارهاي موازي و سبك پرهيز شود و اميدواريم اين مصوبه سبب خيري باشد براي شكل‌گيري اين نهضت ترجمه.
من هم براي شما و همهء عزيزان در مؤسسه شيعه‌شناسي آرزوي موفقيت مي‌كنم.
المحیط افزود: لوییس توران در ادامه با اشاره به وجود ادیان بزرگ آسیایی در کنار اسلام، تصریح کرد که دین اسلام از جایگاه و اهمیت بسزایی در جهان برخوردار است.
وی افزود: در آینده نزدیک به کشور هندوستان سفر خواهد کرد و پیامی را پیرامون برابری ادیان ارائه خواهد کرد.
کاردینال واتیکان در ادامه اظهار داشت: هدف اصلی از گفتگوی پیروان مذاهب مختلف، اثبات وجود ارزشهای مشترک میان آنها و تلاش برای تحقق این ارزشهاست کاردینال جان لوییس توران مقام رسمی ارشد واتیکان نیز چندی پیش پس از انجام گفتگوهای دینی با دانشمندان اسلامی در مصاحبه با یکی از روزنامه‌های رسمی به برتری مسلمانان در مناظرات دینی و مذهبی اعتراف کرده بود.
توران در سخنان خود ضمن تقدیر از طرح ابتکاری مسلمانان برای گفتگوی ادیان تصریح کرده بود: بحث کردن با مسلمانان در مورد مفاهیم دینی بسیار مشکل است زیرا آنان در اثبات ادعاهای خود از قرآن که کتاب منحصر به فرد الهی در همه قرون است، کمک می‌گیرند
| رتبه | کشور | تعداد ورودی | درصد | نمودار |
| 1 |  ج. ا. ايران |
7863 |
79.74% |
|
| 2 |  انگلستان |
845 |
8.56% |
|
| 3 |  آلمان |
316 |
3.2% |
|
| 4 |  آمريکا |
209 |
2.11% |
|
| 5 |  کانادا |
85 |
0.86% |
|
| 6 |  برزيل |
58 |
0.58% |
|
| 7 |  فرانسه |
44 |
0.44% |
|
| 8 |  کويت |
40 |
0.4% |
|
| 9 |  امارات |
36 |
0.36% |
|
| 10 |  سوئد |
29 |
0.29% |
|
| 11 |  هلند |
28 |
0.28% |
|
| 12 |  افغانستان |
22 |
0.22% |
|
| 13 |  ترکيه |
19 |
0.19% |
|
| 14 |  استرالیا |
17 |
0.17% |
|
| 15 |  روسيه |
15 |
0.15% |
|
| 16 |  بلژيک |
14 |
0.14% |
|
| 17 |  يونان |
13 |
0.13% |
|
| 18 |  مالزي |
13 |
0.13% |
|
| 19 |  هند |
13 |
0.13% |
|
| 20 |  سوريه |
13 |
0.13% |
|
| 21 |  سوئيس |
11 |
0.11% |
|
| 22 |  نروژ |
10 |
0.1% |
|
| 23 |  اتريش |
10 |
0.1% |
|
| 24 |  ايتاليا |
10 |
0.1% |
|
| 25 |  پاکستان |
9 |
0.09% |
|
| 26 |  ژاپن |
8 |
0.08% |
|
| 27 |  اسپانيا |
8 |
0.08% |
|
| 28 |  آذربايجان |
8 |
0.08% |
|
| 29 |  لهستان |
8 |
0.08% |
|
| 30 |  عراق |
7 |
0.07% |
|
| 31 |  اندونزی |
7 |
0.07% |
|
| 32 |  عربستان |
6 |
0.06% |
|
| 33 |  فلسطين اشغالی |
5 |
0.05% |
|
| 34 |  لبنان |
5 |
0.05% |
|
| 35 |  دانمارک |
5 |
0.05% |
|
| 36 |  چين |
5 |
0.05% |
|
| 37 |  هنگ کنگ |
4 |
0.04% |
|
| 38 |  اوکراين |
4 |
0.04% |
|
| 39 |  فنلاند |
4 |
0.04% |
|
| 40 |  جمهوري چك |
2 |
0.02% |
|
| 41 |  مجارستان |
2 |
0.02% |
|
| بقيه کشورها |
30 |
0.3% |
||
| مجموع |
9860 |
100% |
||
كميته مطالعات ديني دانشگاه هاروارد ، يك دپارتمان دايمي و زيرمجموعه دانشكده علوم و هنرهاست كه اعضاي علمي خويش را ـ‌با تاييد و تصويب رؤساي هر دو دانشگاه‌ـ از ميان دو دانشكده علوم و هنرها و مدرسه الاهيات هاروارد برمي‌گزينند.
تحصيلات تكميلي اين كميته به دو گروه Ph. D و Th. D تقسيم مي‌شود كه گرچه هر دو دكتراي دين‌پژوهي‌اند، اولي توسط دانشكده علوم و هنرها و دومي از طريق مدرسه الاهيات به فارغ‌التحصيلان اعطا مي‌شود. همچنين در دوره ليسانس نيز علاقه‌مندان مي‌توانند در رشته مطالعات تطبيقي دين و در گروهي آموزشي به همين نام، به تحصيل بپردازند.بايد خاطرنشان كرد كه راه‌اندازي مقطع ليسانس دوره‌اي نسبتاً تازه‌تأسيس در اين كميته است و پيش از اين در آنجا تنها در سطح تحصيلات تكميلي و آن هم فقط براي اخذ دكترا، امكان تحصيل فراهم بود. رشته مطالعات تطبيقي دين كه در مقطع ليسانس در كميته مطالعات ديني دانشگاه هاروارد تدريس مي‌شود، در سال 1974 و از سوي گروه آموزشي علوم و هنرها پي‌ريزي شد. اما نخستين برنامه درسي زمان‌مند جهت اخذ مدرك دكترا در سال 1934، يعني هنگامي طرح‌ريزي شد كه واحد ويژه‌اي به نام «تاريخ و فلسفه دين» به رشته‌اي با همين نام تبديل شد.
در ميان كهن‌ترين رشته‌هاي دين‌شناسي و قديمي‌ترين اساتيد اين رشته در هاروارد، ذكر نام اساتيدي همچون ويليام جيمز (متخصص و دانشمند بزرگ رويكرد ديني به فلسفه و روان‌شناسي) و نيز جورج فوت مور (متخصص مشهور اديان و زبان‌هاي سامي و نخستين دانشجوي شهير اديان در جهان) سودمند خواهد بود. همچنين آرتور داربي ناك ، اگرچه بسيار متأخرتر از دو استاد پيش‌گفته است، به لحاظ پايه‌گذاري رشته‌هاي «مطالعه دين‌هاي يوناني‌ـ‌رومي و هلينستي» و «مسيحيت اوليه» از شهرت و اعتباري جهاني برخوردار است. پروفسور «ويلفرد كنتول اسميت» ـ‌كه امروز به عنوان يكي از متخصصان تاريخ اديان، آوازه‌اي جهاي دارد‌ـ بنيانِ تأسيس دوره‌هاي كارشناسي و Ph. D اديان را در هاروارد گذاشت.
بدون شك، تأسيس «مركز مطالعه اديان جهان» در هاروارد در سال 1960 و نيز استادي دايمي كنتول اسميت به عنوان دومين رييس آن مركز (يعني از سال 1964 تا سال 1974) نقطه عطف مطالعات ديني دانشگاه هاروارد است. مركز مطالعه اديان جهان، بسياري از دانشجويان جديدالورود و نيز پژوهشگران باسابقه را در طي بيست و پنج سال گذشته و از سراسر جهان به خود جذب كرده است.امروزه اين مركز براي دانشجويان، فارغ‌التحصيلان و متخصصان اديان، دين‌پژوهي و به ويژه مطالعات تطبيقي اديان، همچون نهادي معتبر و موثق، محل رجوع است.كميته مطالعات ديني دانشگاه هاروارد، به تحقيقات چندرشته‌اي و ميان‌رشته‌اي اديان نيز بهاي فراوان مي‌دهد و خود به دپارتمان‌هاي كوچك‌تر تقسيم مي‌شود كه عبارت‌اند از دپارتمان‌هاي: متون كلاسيك، زبان انگليسي، باستان‌شناسي، هنرهاي زيبا، انسان‌شناسي، تاريخ علم، روان‌شناسي و فلسفه.
ادوار و درجات تحصيلي
براي اخذ مدرك ليسانس از دپارتمان دين‌شناسي (كميته مطالعات ديني) دانشگاه هاروارد، گذراندن چهارده نيم‌ترم ـ‌به قرار زير‌ـ الزامي است:
ـ يك نيم‌ترم مقدماتي با عنوان «دين»؛
ـ دو نيم‌ترم به عنوان آموزش سال دوم و براي گذراندن واحدهاي دين‌شناسي 97 A و دين‌شناسي 97B ؛
ـ دو نيم‌ترم به عنوان آموزش سال سوم براي واحدهاي دين‌شناسي 98 A و 98 B؛
ـ دو نيم‌ترم به عنوان آموزش سال آخر براي واحد دين‌شناسي 99؛
ـ هفت نيم‌ترم براي گذراندن ساير دروس و واحدهاي مرتبط با مطالعات ديني.
همچنين براي فارغ‌التحصيلان در اين مقطع، ارايه پايان‌نامه و موفقيت در آزمون‌هاي كتبي و شفاهي الزامي است. دانشجوياني كه قبلاً و در جاي ديگري دين‌شناسي خوانده‌اند، از گذراندن دروس فرهنگ‌هاي بيگانه، ادبيات و هنر، استدلال‌هاي اخلاقي، مطالعات تاريخي A، مطالعات تاريخي B و تحليل‌هاي اجتماعي معاف‌اند. همچنين اين داشجويان مي‌توانند دروسي را كه قبلاً و به زبان انگليسي در ساير دانشگاه‌هاي معتبر خوانده‌اند، در اينجا به ساير زبانها دوباره‌خواني كنند.در هيچ يك از واحدها و ترم‌هاي درسي، قبولي يا مردودي اعمال نمي‌شود و تنها درس «دين‌شناسي 99» در اين مورد استثناست. ضمناً حداقل امتياز قبولي و فارغ‌التحصيلي با درجه B مشخص مي‌شود. بدين‌ترتيب درخواهيم يافت كه تحصيل در رشته مطالعات ديني هاروارد در سه مركز وجود دارد: گروه آموزشي علوم و هنرها، مدرسه الاهيات و مركز مطالعه اديان جهان (مركز مطالعات ديني زنان نيز ذيل برنامه‌هاي مركز مطالعه اديان جهان جاي دارد.). دانشجوياني كه در رشته مطالعات ديني تحصيل مي‌كنند با هر سه مركز در ارتباط بوده و كلاس‌ها نيز در هر سه مركز داير است. همچنين استاد اين رشته نيز از ميان هر سه مؤسسه و به ويژه گروه آموزشي علوم و هنرها و مدرسه الاهيات انتخاب مي‌شوند. رشته‌ها و درس‌هايي كه در اين سه دپارتمان تدريس مي‌شوند نيز يكسان و همگي ذيل رشته «مطالعات ديني» ارايه شده‌اند.
اما محور اصلي دروس ارايه‌شده در دوره ليسانس بر دو موضوع استوار است:
1. طرح گفت‌وگوها و مباحث امروزين در خصوص مطالعات ديني؛
2. گسترش دين به عنوان امري حياتي در غرب از دوران استعمارگري و روشنگري تا به امروز مديران و موسسان مركز اميدوارند كه با پي‌ريزي اين دو محور، دانشجويان درخصوص پژوهش‌هاي بنيادين در حوزه دين‌شناسي بيشتر بينديشند.
از ديگر برنامه‌هاي تقريباً مستمر مركز، برپايي جلسات گفت‌وگو ميان دانشجويان در حال تحصيل و دانشجويان فارغ‌التحصيل، دانشجويان مقاطع پايين با دانشجويان مقطع دكترا و كل دانشجويان با اساتيد است. محور مركزي اين جلسات نيز كار تخصصي در مورد دين‌شناسي، مشكلات دين‌پژوهان و تفسير ديني در نقاط مختلف جهان است.
مراحل ثبت نام در مقطع ليسانس بدين گونه است كه دانشجويان پس از پر كردن فرم مربوط، آن را به همراه شرح مختصري از تحصيلات و علايق خود به مسئول مربوطه تحويل مي‌دهند و سپس در يك مصاحبه با رييس گروه آموزشي يا معاون او شركت خواهند كرد. فرم‌هاي مربوط حاوي رتبه، كلاس و طرح مقدماتي تحصيل در هاروارد است و خود شامل چهار فرم A، B، C و D است. علاقه‌مندان مي‌توانند با مراجعه با دفتر مركزي كميته مطالعات ديني هاروارد (باركر 302) يا دفتر مدرسان كميته (باركر409) يا از طريق سايت رسمي اين مركز فرم‌ها را دريافت كنند. مبناي تحصيل در دوره ليسانس، ترميك است و از سپتامبر آغاز مي‌شود. پايان تحصيلات معمولاً در اواخر آوريل خواهد بود.
توماس اي. لوييس ، استاديار دانشگاه هاروارد در رشته مطالعات مسيحي، رييس فعلي مقطع كارشناسي كميته است. دروس اين دوره علاوه بر محورهاي پيش‌گفته، اديان بوديسم، هندوييسم، مسيحيت، يهوديت و اسلام را نيز دربر مي‌گيرد. همچنين متون مقدس، الاهيات، مراسم، شعاير و نظام اخلاقي اين اديان در كنار انسان‌شناسي، متدولوژي، تاريخ و فلسفه آنها مورد تحليل قرار مي‌گيرند. در بخش تحليل اجتماعي اديان، جنبش‌هاي زنان، زنان مسيحي و آزادي‌ها و حقوق مدني و نسبت آنها با دين به عنوان پژوهش‌هاي ميان‌رشته‌اي مورد توجه‌اند. شايان ذكر است كه چندين پژوهش و پروژه دانشجويي كه در اين كميته انجام گرفته‌اند، موفق به اخذ جايزه ويژه هاروارد شده‌اند كه از آن ميان مي‌توان به تحقيق در خصوص «تصور ديني از شيزوفرني‌ها» و «بحران اديان بوديسم، هندوئيسم، مسيحيت، يهوديت و اسلام را نيز دربرمي‌گيرد. همچنين متون مقدس، الاهيات، مراسم، شعاير و نظام اخلاقي اين اديان در كنار انسان‌شناسي، متدولوژي، تاريخ و فلسفه آنها مورد تحليل قرار مي‌گيرند. در بخش «تحليل اجتماعي اديان»، جنبش‌هاي زنان، زنان مسيحي و آزادي‌ها و حقوق مدني و نسبت آنها با دين به عنوان پژوهش‌هاي ميان‌رشته‌اي مورد توجه‌اند. شايان ذكر است كه چندين پژوهش و پروژه دانشجويي كه در اين كميته انجام گرفته‌اند، موفق به اخذ جايزه ويژه هاروارد شده‌اند كه از آن ميان مي‌توان به تحقيق در خصوص «تصور ديني از شيزوفرني‌ها» و «بحران در معبد كريشناي ويرجينيا» اشاره كرد.
اعتقاد به ديني خاص و اصولاً «ديني» بودن، شرط اوليه ورود به اين رشته نيست اما دانشجوياني كه با اعتقادات گوناگون ديني وارد اين رشته شده‌اند، آزادانه به انجام اعمال ديني خود مي‌پردازند. همچنين اين امكان وجود دارد كه دانشجويان همزمان در دو رشته يا دو زمينه به كار و تحصيل مشغول باشند. به عنوان مثال، يك دانشجوي رشته علوم اجتماعي كه علاقه‌مند تحصيل در دين‌شناسي است، مي‌تواند دين‌شناسي با گرايش تحليل‌هاي اجتماعي را انتخاب كرده، در هر دو رشته به تحصيل بپردازد. از جمله رشته‌هايي كه به عنوان گرايش‌هاي دين‌شناسي در كميته ارايه شده عبارت‌اند از علوم اجتماعي، انگليسي، تاريخ، تاريخ هنر، معماري، موسيقي، سياست و فلسفه. از سوي ديگر دانشجويان از اين امكان برخوردارند كه در رشته‌هايي كاملاً غيرمرتبط، مثلا پزشكي و دين‌شناسي، تحصيل كنند. انتقال از يك رشته يا دانشگاه به دانشگاه يا رشته‌اي ديگر هم با رعايت برخي ضوابط و مقررات بلامانع است.
بالاترين سطوح تحصيلي:
همانگونه كه پيش‌تر نيز گفته شد، تحصيل در مقطع دكتراي دين‌شناسي هاروارد در دو زمينه و با دو عنوان Ph. D و Th. D انجام مي‌پذيرد. تنها تفاوت اين دو عنوان در دانشكده‌اي است كه مدرك را صادر مي‌كند. Ph. D توسط دانشكده علوم و هنرهاي هاروارد و Th. D از سوي مدرسه الاهيات هاروارد به فارغ‌التحصيلان مقطع دكترا اعطا مي‌شود. اما كل برنامه‌ها و واحدهاي درسي تحت نظارت و سرپرستي كميته دايمي مطالعات اديان به اجرا درمي‌آيند و فارغ‌التحصيلان پس از اخذ مدرك دكترا، قادر به پژوهش و آموزش در اين زمينه خواهند بود.
شرايط ورود به دوره دكتراي اين مركز به قرار زير است:
ـ ارسال يا تحول تقاضانامه‌اي مشتمل بر اهداف و انگيزه‌ها در هزار كلمه؛
ـ تأييديه گذراندن دوره‌هاي پيشين، مثلاً ليسانس، فوق‌ليسانس، دوره‌هاي تكميلي آموزشي و پيش‌نيازها. (تأييد مدارك دانشجويان ساير كشورها بر عهده اعضاي كميته خواهد بود.)؛
ـ توصيه‌نامه امضاشده سه مركز پيش‌گفته و متولي مطالعات ديني هاروارد مبني بر توانايي‌هاي دانشجو؛
ـ قبولي در امتحان شفاهي، تحليل و رياضي هاروارد. مدرك قبولي از پنج سال پيش بدين وسيله مورد قبول است؛
ـ ارايه مدرك تافل در زبان انگليسي براي غيرانگليسي‌زبان‌ها. تسلط نوشتاري شرط لازم نيست ولي به عنوان يك امتياز مثبت در نظر گرفته مي‌شود؛
ـ ارايه مدرك فوق ليسانس اگرچه ضروري نيست ولي امتيازي مثبت در نظر گرفته مي‌شود. لازم به ذكر است كه اغلب دانشجويان مقطع دكترا، قبلاً در مقطع فوق ليسانس تحصيل كرده، مدارك خود را نيز ارايه كرده‌اند؛
ـ براي اخذ مدرك Th. D از مدرسه الاهيات هاروارد، ارايه مدرك ليسانس الاهيات ضروري است. براي پذيرش مدارك معادل، رييس اين قسمت كاترين كونكل تصميم‌گيري خواهد كرد؛
ـ تحصيل و اخذ مدرك در هر دو زمينه Ph. D و Th. D امكان‌پذير است اما پيش‌شرط آن داشتن ليسانس الاهيات و موفقيت در آزمون‌هاي مربوط است؛
ـ تكميل صريح فرم‌ها، پاسخ‌گويي شفاف به سؤالات شفاهي (مصاحبه) و ارايه توصيه‌نامه از دانشگاه‌هاي معتبر از عوامل مهم پذيرش در اين مقطع‌اند؛
ـ علاوه بر تسلط بر زبان انگليسي، آشنايي (در حد خواندن) با زبان‌هاي فرانسه، محلي و يوناني از شرايط پذيرش در اين رشته و در مقطع دكتراست. البته لازم به ذكر است كه آزمون اين سه زبان در پايان سال اول برگزار مي‌شود و نه در ابتداي ورود. همچنين براي برخي رشته‌ها مانند هندوييسم (به صورت تخصصي)، دانستن زبان‌هايي مثل سانسكريت هم لازم است. يا در مورد مطالعات اسلامي، آشنايي با زبان عربي ضروري است.
چشم‌انداز هزينه‌ها و بورس‌هاي تحصيلي تمكن يا عدم تمكن مالي دانشجو تأثيري در پذيرش وي ندارد. اگرچه تحصيل در مقطع دكتراي هاروارد، رايگان نيست و بايد ميزان مشخص از شهريه را سالانه بدان‌جا پرداخت، در مرحله پس از گزينش و قبولي دانشجو وضعيت مالي او بررسي مي‌شود و دانشجوياني كه قادر به تأمين هزينه‌هاي جاري نباشند، از امكاناتي نظير هزينه، بورسيه، وام و ساير حمايت‌هاي مالي بهره‌مند خواهند شد.
تحصيل در مقطع دكتراي دين‌شناسي Ph. D بين هفت تا ده سال به طول مي‌انجامد، اگرچه توصيه كارشناسان مركز اين است كه دانشجويان ظرف مدت هفت سال دروس خود را به پايان برند. دانشجويان در پنج سال نخست بايد شهريه بپردازند اما در سال‌هاي ششم وهفتم تحصيل حقوق دريافت مي‌كنند و ـ‌در صورت تداوم تحصيل‌ـ در سال‌هاي هشتم و نهم، هزينه پروژه‌هاي تحقيقاتي احتمالي را از دانشگاه اخذ مي‌كنند. دانشجوياني كه پس از سال دوم مايل باشند در كلاس‌هاي ترم تابستان دانشگاه شركت كنند، بابت اين كلاس‌ها بايد دو هزار و پانصد دلار بپردازند و دانشجويان مشغول در Th. D، شش سال شهريه مي‌پردازند و سه سال حقوق مي‌گيرند.
علاوه بر اين، در Th. D، دانشجويان از سال دوم به بعد، مي‌توانند از فرصت‌هاي مطالعاتي و پروژه‌هاي تحقيقاتي استفاده كرده، هزينه‌هاي مربوط را از دانشگاه بگيرند. همچنين دانشجويان ممتاز Ph. D و Th. D مي‌توانند در كلاس‌هاي زبان يا در مقاطع تحصيلي پايين‌تر تدريس كنند يا به صورت راهنماي تحقيق به كار مشغول شوند.
محورهاي اصلي دروس دوره دكترا، مطالعه نهادها، زبانها و ادبيات اديان مختلف و نيز خصوصيات دروني‌تر آن اديان است. بررسي پيوندهاي فرهنگي و تاريخي ميان اين اديان ـ‌در گذشته و حال‌ـ با تمركز بر الاهيات مسيحي، از ديگر مفاهيم پايه‌اي واحدهاي درسي اين دوره است.
كميته مطالعات ديني
اعضاي تشكيل‌دهنده كميته دايمي مطالعات ديني هاروارد، در ابتداي هر سال تحصيلي انتخاب مي‌شوند. امسال يعني در سال تحصيلي 5/2/2004 ، بيست و دو نفر براي عضويت در اين كميته برگزيده شدند كه نام و عنوان برخي از آنها بدين قرار است:
1. اُرسي روبرت ، رييس كميته و پروفسور تاريخ دين در امريكا از مدرسه الاهيات؛
2. ريوييچي آبه ، پروفسور در رشته اديان ژاپني؛
3. علي آساني، پروفسور در رشته زبان و فرهنگ‌هاي هنري‌ـ‌اسلامي؛
4. شاي كوهن ، پروفسور در رشته ادبيات و فلسفه عبري؛
5. ديانا اك ، استاد اديان تطبيقي؛
6. اسميتا لاهيري ، استاديار انسان‌شناسي.
پايان‌نامه‌هاي ارايه‌شده در مقطع دكترا، از اعتبار و وثوق بالايي برخوردار است. تمامي اين پايان‌نامه‌ها توسط فارغ‌التحصيلاني به نگارش درآمده‌اند كه حداقل در چهار يا پنج زبان تخصص يافته‌اند و بين هفت تا نه سال زير نظر اساتيد درجه اول دين پژوهي و الاهيات به تحصيل و تحقيق مشغول بوده‌اند. اكثر اين پايان‌نامه‌ها خيلي زود به كتاب تبديل شده‌اند و به عنوان كتابي مرجع در دسترس دانشجويان رشته اديان قرار مي‌گيرند. در اينجا فهرست برخي پايان‌نامه‌هاي ممتاز از سال 2001 تا 2004 با ذكر نام نويسنده آنها از نظر خواننده مي‌گذرد:
1. مراجع سلطنتي و معابد محلي، نوشته‌ي مائدا هيرومي ؛
2. سه برداشت از عدالت در نخستين روزهاي اسلام، نوشته‌ي كامبيز قانع بصيري؛
3. زمينه‌سازي حقوق بشر در جهان پلوراليست، نوشته‌ي گريس كائو ؛
4. دين و قوميت: ايرلند و تناسخ، نوشته‌ي ليزا لارنس ؛
5. آزادي، دموكراسي و سرمايه‌داري: نقش دين، نوشته‌ي ايوان پترلا ؛
6. دين و مدرنيته، نوشته‌ي ديويد بانيز ؛
7. دين و انسان‌شناسي، نوشته‌ي بريان پالمر ؛
8. عهد جديد و ريشه‌هاي مسيحي، آن بروك ؛
9. داستان‌هاي قرآني به مثابه الاهيات، نوشته‌ي ويتني بودمن .
آدرس پستي كميته دايمي مطالعات ديني براي برقراري تماس و يا ارسال نامه و مقاله عبارت است از:
Committee on the Study of Religion, Harvard University, Barker Center, Cambidge. MA 02138..
برقراري تماس با اين مركز از طريق تلفن: 6174955781 يا فاكس: 6174965798 نيز ممكن است.
آدرس سايت مركزعبارت است از:
www.fas.harvard.edu يا www.hds.harvard.edu
منبع:http://cid.icro.ir
دروزی ها منکر همه انبیا و مرسلین هستند و اعتقاد دارند که مسیح همان مبلغ آیین شان حمزه است . سایر مذاهب وادیان را ناصواب می دانند وریختن خون و مال آنان را مباح و فریب انها را مجاز میدانند. دروزی ها بر این اعتقادند که دین انها ناسخ همه ادیان قبلی است .برجستگان انها حج خود را در هند به جای می اورند و بر این باورند که عقیده انها نشات گرفته از هند است. این طایفه به تناسخ ارواح عقیده دارندو بر این باورند که ثواب و عقاب در انتقال روح از صاحبش به فردی خوشبخت تر یا شقی تر مکافات می شود.
انها منکر بهشت و جهنم و ثواب و عقاب و اخرت هستند و قرآن کریم را پرداخته سلمان فارسی می دانند و خود دارای کتاب خاصی به نام منفرد بالذات هستند. دروزی ها افتخار می کنند که باورهایشان به دوره فراعنه و حکمای هند باز می گردد. در مورد قیامت انها در انتظار حاکم به امر الله هستند که انها را به انهدام کعبه و از میان برداشتن مسلمانان و مسحیان رهبری خواهد کرد. از ان پس تا ابد بر اساس این باور بر جهان حکمفرما خواهند بود و مسلمانان را وادار به پرداخت جزیه خواهند کرد.
دروزی ها عقیده دارند حاکم به امر الله 5 پیامبر بر انها فرستاده است که عبارتند از حمزه، اسماعیل، محمد الکلمه ، ابوالخیر و بهاء. این طایفه ازدواج با خارج از مسلک خود را و صدقه و کمک به غیر از دروزی ها را حرام می دانند.مخالف تعدد زوجه و رجوع در طلاق هستند. کسی را به دین خود نمی پذیرند و خروج از آۀئین خود را نیز بر نمی تابند. در مورد صحابه افکار ناپسندی دارند و از گفته هایانهاست که فحشا و منکر همانا ابوبکر و عمر می باشند. همانگونه که گفته شد انها تحت تاثیر باطنیون هستند به خصوص باطنیون یونانی همانند ارسطو، افلاطون وفیثاغورث می دانند و انها را به عنوان رهبران روحانی خود می دانند.
دروزی ها بخشی از اعتقادات خود را از اسماعیلیه گرفته اند و در دیدگاه های خود نسبت به دنیا و اخرت متاثر از دهریون هستند. این طایفه هم چنین تحت تاثیر تفکرات بودایی، فلاسفه ایرانی و هندی و فراعنه نیز قرار داشته اند. در مقابل فرق اسلامی با اینکه پرداخت جزیه را بر انها صادق نمی دانند اما ازدواج با انها و یا خوردن از گوشت ذبح شده انان را جایز نمی دانند.
از نظر مذهبی دروزی ها به دو دسته تقسیم می شوند:
روحانیون: اسرار طایفه در اختیار انهاست و خود به سه دسته تقسیم می شوند که عبارتند از روسا، عقلا و آجاوید
جثمانیون: به امور دنیوی اهمیت می ورزند . امرا و جهلا در این بخش قرار دارند.
دروزی ها حکومت را به رسمیت نمی شناسند و حاکم بر انان شیخ العقل و نواب وی می باشند. بخش اعظم دروزی ها در لبنان زندگی می کنند، هر چند که بخشی ازانها در فلسطین اشغالی حضور دارند و دارای شناسنامه اسرائیل را دارند. البته در برزیل و استرالیا نیز بخش هایی از این طایفه زندگی می کنند. گرفتن اموال ان را منکر می شاین مذهب در مصر شکل گرفت.
رهبران معاصر دروزیها:
۱ - كمال جنبلاط: رییس حزب سوسیالیست ترقی‌خواه ، ودر سال 1977 به قتل رسید.
۲ - ولید جنبلاط فرزند وی در رهبری دروز و رهبری حزب می باشد.
۳ - د. نجیب عسراوی رئیس رابطه درزی ها در برزیل
۴ - عدنان بشیر رشید رئیس رابطه درزی ها در استرالیا.
۵ - سامی مكارم که در تالیف برخی از نوشته ها با كمال جنبلاط همکاری کرد.
كتاب های دروزی ها
۱ –نامه های مقدسی دارند که رسائل الحكمه نامیده شده است و (111) رسالهاز تالیفات حمزه، بهاء الدین، وتمیمی.
۲ – دارای کتاب مقدسی هستند که (المنفرد بذاته) نامیده می شود.
۳ - كتاب نقطه ها و دایره ها که تالیف عبد الغفار تقی الدین بعقلی است که در سال 900هـ به قتل رسید.
۴ – میثاق ولی الزمان: حمزه بن علی انرا نگاشت که بواسطه ان دروزی ها به عقیده ای که دارند شناخته می شوند.
۵ - النقض الخفی: کتابی است که در ان حمزه همه شرایع و أركان اسلامی را نقض کرد.
۶ – نوری بر مسلك توحید: نوشته دکتر سامی مكارم.
در لغت نامه دهخدا نیز در مورد موسس این طایفه چنین امده است:محمدبن اسماعیل درزی ، مکنی به ابوعبداﷲ. از صاحبان دعوت برای تألیه و پرستش الحاکم بأمراﷲ عبیدی فاطمی . نسبت طایفه ٔ درزیه به اوست . گویند که او ایرانی الاصل است و در اواخر سال 407 هَ . ق .وارد مصر شد و بخدمت الحاکم بأمراﷲ درآمد، و برای او کتابی تصنیف کرد که در آن چنین آمده است که روح آدم به علی بن ابی طالب (ع ) منتقل گشت و از او به اسلاف الحاکم بأمراﷲ حلول کرد و از یکی پس از دیگری این حلول ادامه داشت تا به خود الحاکم رسید، ابوعبداﷲ در دعوت به پرستش الحاکم بأمراﷲ با حمزةبن علی زوزنی همداستان شد و گروه کثیری از مردم به آنان پیوستند.
اما در مورد ضبط این کلمه زبیدی در تاج العروس گوید صحیح آن درزی بفتح اول است نسبت به «اولاد درزة» به معنی دوزندگان و جولاهگان ، و ذهبی در سیرالنبلاء او را لقب «دروزی » داده است . اما غزی در نهرالذهب گوید دروزیها را مردم به ابوعبداﷲ درزی نسبت می دهند با اینکه این طایفه از او اکراه دارند زیرا قائل به اموری است که مخالف اعتقادات آنان می باشد، و برخی نسبت آنان را به طیروز یکی از بلاد فارس دانند. برخی بر این عقیده اند که الحاکم او را برای نشر دعوت به شام فرستاد و وی در وادی تیم در نزدیکی جبل الشیخ فرود آمد و در زد و خوردی که با مغولان داشت به سال 411 هَ ق . بقتل رسید. اما دروزیها تا بامروز همگی براین عقیده اند که ابوعبداﷲ درزی در اواخر عمر خود ازالحاکم برگشته و با وی دشمن شده بود، و برخی او را همان نَشْتَکین (انوشتکین ) درزی دانند که به سال 410هَ . ق . به امر الحاکم به قتل رسید. بهرحال در نام و نسب و ترجمه ٔ احوال وی مانند سایر افراد این گروه ابهامات بسیاری وجود دارد. (از الاعلام زرکلی ج 6 ص 259)از سیر النبلاء و تاج العروس ذیل درز) (از نهر الذهب ج 1 ص 214) (از خلاصة الاثر ج 3 ص 268) (از النجوم الزاهرة ج 4 ص 184) (از خطط الشام ج 6 ص 268).
حمید گلشریفی
«حاجی بکتاش ولی» ) Ḥājī Baktāš Wālī]در انگلیسی= Hajji Bektash Wali)، (در زبان ترکی استانبولی= Hacı Bektaş Veli) [، فیلسوفی انسان گرا و عارفی مسلمان، از خراسان، که تقریبا در سال های 1209-1271 در آناتولی (ترکیهی کنونی) زندگی می کرده است. طریقت علوى (غلات شیعه) «بکتاشیه» منتسب به وى بوده و در اطراف شخصیت وى تشکل پیدا کرده است.
خاستگاه
حاجی بکتاش اصالتا اهل نیشابور (ایران) است. او یکی از پیروان فرقه‌ی صوفیه یساوی [Yasawi] بود که در آسیای مرکزی و در بین قبیله‌های ترک فعالیت زیادی داشت. او توسط مراد این فرقه (شیخ احمد یساوی) به آناتولی اعزام شد. حاجی بکتاش تا پایان زندگیش در آنجا ماند و علت این ماندگاری شاید حمله‌ی مغول‌ها به سرزمین مادریش باشد. در همین اوان، وی با آموزش تعالیم خود موجب گسترش مکتب صوفیگری خود در این منطقه شد.
حاجی بکتاش ولی، فیلسوفی بود که به زن ارزش می‌نهاد، موقعیت اجتماعی زنان را محترم می‌شمرد و آنها را برای کسب تحصیلات تشویق می‌کرد. تفکر وی بر اساس منطق، دانش، عشق، احترام و برابری بود.
حاجى بکتاش، بنا به ترجمه ى نثرى و شعرى مقالات وى که اصل آن عربى است و به زمان ما نرسیده، شیخى بالغ و جا اُفتاده است. سبب رغبت مردم به حاجى بکتاش و سپس گسترش بکتاشیه در میان خلق، ناشى از سادگى آموزه هاى وى است.
کتاب مقالات حاجی بکتاش نیشابوری(به زبان ترکی)
مقالات، ارزشمندترین چیزی است که بکتاش نیشابوری از خود بر جای گذاشته، وی مقالات خود را با زبانی ساده و بسیط در چهل مبحث و با درونمایه‌های شریعت، معرفت، حکایتها و حقیقت بیان نموده است.
روایات مندرج در منابع کهن بکتاشی، از جمله مناقب حاجی بکتاش (ولایت نامه)، درباره‌ی زندگی حاجی بکتاش، مشابه افسانه‌هایی است که درباره‌ی سایر عرفای سده‌ی هفتم هجری رواج دارد و او را بیشتر به عنوان یک چهره‌ی اسطورهای دارای کرامات خارق‌العاده جلوه‌گر می‌سازد، به رغم این افسانه‌ها، مدارکی در دست است که وجود شخصیتی واقعی به نام حاجی بکتاش را به اثبات می‌رساند ... وی فردی متمول و معروف در منطقه‌ی محل سکونتش بوده و روستایی به نام او شهرت داشته است ... عارفی شیعی به نام حاجی بکتاش نیشابوری خراسانی ... از نیمه‌ی دوم سده‌ی سیزدهم میلادی به عنوان پیر طریقت بابایی در آسیای صغیر پیروانی داشته است ....
گسترش فرقه‌ی بکتاشیزم
این فرقه به سرعت در دوره‌ی عثمانی از آناتولی به بالکان – جایی که رهبران این فرقه (ددها یا باباها [dedes or babas] ) عده‌ی زیادی را به دین اسلام گرایش دادند. فرقه‌ی بکتاشی در میان مردم آلبانی بسیار محبوب باقی ماند و امروزه دسته‌های کوچکی از این فرقه در سراسر مقدونیه، کزووو، و آلبانی یافت میشود. در دوره‌ی عثمانی دسته‌های کوچک این فرقه در عراق و مصر امروزی شکل گرفتند اما هیچ یک از این دسته‌ها پایدار نماند.
زیر شاخه‌های علویزم
فرقه‌ی بکتاشی بیشتر در میان عوام و دسته های کوچک مردم، محبوب بود در صورتی که مولوی گرایان، نقشبندیه و خلوتیه بیشتر طرفدارانی متعصب، خاص از میان نظریه پردازان و مقامات دولتی داشتند. تقریبا در دوره ی عثمانی بود که مسلمانان علوی بسیاری در ترکیه خیل مریدان حاجی بکتاش پیوستند؛ و این خود سر منشاء حرکتی شد که گرایش بین علویه و ایدئولوژی اهل سنت را در دوره ی عثمانیان پایه گذاری کرد.
انتقال از ترکیه به آلبانی
فرقه‌ی صوفی بکتاشی به عنوان فرقه‌ی رسمی سربازان جان‌نثار پادشاه (دوره‌ی عثمانی) نیز به حساب می‌آمد می‌ممدو هنگامی که گروه‌های جان‌نثار در سال 1826 توسط سلطان محمود دوم برچیده شدند این رخداد فرقه ی بکتاشیه را نیز متاثر ساخت. باباهای(مرشدان) این فرقه (خانقاه)ها و درویشانش محدود به شهرک‌ها و دهکده‌های سنی‌نشین شدند. و خانقاههای آنها یا بسته شدند و یا تحت زعامت فرقه‌های صوفی سنی درآمدند (بیشتر نقش بندیه برای مثال خانقاه غزتپه در استانبول در این دوران به زعومت نقشبندیه درآمد.)
خانقاه اصلی بکتاشیان در شهرک حاجی بکتاش در آناتولی مرکزی است. امروزه این خانقاه به یک موزه تبدیل شده است و مورد بازدید مسلمانان علوی و سنی قرار دارد. در این مکان در اگوست هر سال گردهمآییهایی بزرگ و باشکوه برگزار میشود. و همچنین خانقاههای غزتپه و شاهکلو در استانبول به عنوان محلی برای ملاقات علویان و نه بکتاشیان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آرامگاه حاجی بکتاش ولی نیشابوری
در آناتولی (ترکیهی کنونی) ناحیه‌ای است که در زمان‌های قدیم به نام کاپادوکیا [CAPPADOCIA] شناخته میشد، این ناحیه استان‌های آکسارای، نوشهیر، نیغده، قیصری، و کرشهیر کشور ترکیه را دربر می‌گیرد. کاپادوکیا به دلیل موقعیتش یکی از مناطق بسیار مهم و استراتژیک بوده است. مسیرهای تجاری مهم شامل جاده معروف ابریشم از شرق و غرب و شمال و جنوب آن عبور می‌کردند. این منطقه به دلیل این ترافیک سنگین، شبکه‌ای پیچیده ازعوامل موثر تاریخی و فرهنگی بوده است. کاپادوکیا محل برخورد اعتقادات و فلسفه های متفاوت بود که یکدیگر را تحت تاثیر قرار می داد. در قرن چهاردهم، عارف مسلمان، حاجی بکتاش ولی، در نوشهیر [Nevşehir] ساکن شد که امروزه حاجی بکتاش نامیده میشود. مجتمع حاجی‌بکتاش، در 45 کیلومتری نوشهیر، قرار دارد، این مجتمع قرن چهاردهمی شامل یک آرامگاه و یک مسجد، خانه‌ی مهمان، آشپزخانه، درخت آرزو و محلی برای زاهدان می‌باشد. در روزهای 16 تا 18 آگوست هر سال، فعالیتهای بزرگداشت حاجی بکتاشی ولی انجام می شود و جمعیت عظیمی از پیروان و همچنین بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.
سماع حاجی بکتاشیها
هر سال روزهای 16، 17، 18 آگوست، هزاران نفر از مردم ترکیه، بلغارستان، آلبانی و کشورهای بالکان در منطقه‌ی حاجی بکتاش به برگزاری مراسم‌های آئینی و رقص و سماع می‌پردازند.
مجتمع درگاه حاجی بکتاش
مجتمع درگاه حاجی بکتاش (خانه‌ی پیر) در سال 1964 گشایش یافت. این مجتمع که به شکل موزه نگهداری میشود، از سه حیاط تشکیل یافته است:
نمایی از مجتمع و موزه‌ی حاجی بکتاش نیشابوری
موزه‌ی باستانشناسی و مردمشناسی حاجی بکتاش
این موزه یکی دیگر از نهادهایی است که به نام حاجی بکتاش در نوشهیر شکل گرفته است. ساختمان این موزه که در سال 1975 شروع شده بود در سال 1988 به پایان رسید. موزه باستان شناسی و مردم شناسی حاجی بکتاش، دارای سه سالن، دو انبار، یک آزمایشگاه، و یک کتابخانه است. در سالن شماره یک آثاری از عصر برنز و در سالن شماره دو آثاری از عهد یونان باستان جای گرفته است. در بخش مردم شناسی موزه، نمونه هایی از البسه، زینت آلات، آئینه ها، شمشیرها، فرشها و گلیم ها دیده می شود.
فهرست منابع:
شهادت کشاف حقایق امام به حق ناطق الامام الصادق ع را به پیش گاه مقدس مو لانا بقیه الله الاعظم مهدی عج /جهان معرفت /پیروان ادیان ابراهیمی/ امت بزرگ اسلام تسلیت عرض می کنم.شعار ان امام همام این بود :حیات علم به بحث ونقد وبررسی است.به همه طلاب و دانشجویان عزیز پیشنهاد میکنم در این ایام یک دوره اصول کافی احادیث نورانی ان عالم کامل معصوم را که توسط شیخ کلینی علیه الرحمه جمع اوری شده است را حتما" مطالعه کنند. و به اساتید و خواص پیشنهاد می شود :کتاب شریف بصائرالدرجات مرحوم قمی را مطالعه کنند.
نگاهي به زيبايي شناسي دين
كلايوبل معتقد است «در لحظه هاي سرخوشي ام به اين فكر افتاده ام كه شايد هنر راه رستگاري جهان است» (ِبل،۱۹۱۴،ص۳۲). چيزي كه اين ارزش والا را توضيح مي دهد اين است كه توجه به صورت، ما را در تماس با «دنيا» يي قرار مي دهد كه دل مشغولي هاي روزمره عادي بشر را فرا مي گيرد. «هنر ما را از دنياي فعاليت انسان به دنياي وجد زيبايي شناختي فرا مي برد. براي لحظه اي از علايق انساني دور مي شويم و پيش بيني ها و خاطره هايمان متوقف مي شود؛ به بالاي جريان زندگي فرابرده مي شويم» (همان،ص۲۷). زباني كه بل در اينجا به كار مي گيرد تا «فرض زيبايي شناختي اش» را بپروراند بي شك بازتابي است از زبان ديني.
به اعتقاد بل، درباره اينكه هنر «وسيله اي» است «براي رسيدن به حالتي از شعف، همگان توافق نظر دارند و با اين حرف كه هنر از ژرفاي معنوي سرشت انسان مي آيد چندان مخالفت نمي شود... هنر در واقع ضرورتي براي زندگي معنوي و محصول آن است» . (ص۵۹). به همين دليل است كه از نظر بعضي ها به هر حال هنر «به زندگي ارزش زندگي كردن مي دهد» (همان).
بنابراين هنر خويشاوند دين است. با اين تفاسير است كه بل مي گويد «دين، آنگونه كه من مي فهمم، بيان برداشت فرد از معناي عاطفي جهان است» (ص۶۲).
پس هم هنر و هم دين «قدرت فرا بردن انسان تا شور و شعف ابرانساني را دارند؛ هر دو وسيله اي هستند براي رسيدن به حالت هاي غير خاكي ذهن. هنر و دين به يك دنيا تعلق دارند... ملك هيچ كدام به اين دنيا تعلق ندارد» (ص۶۳).
اما از نظر تيليش دين را مي توان همچون «فعاليت هاي گروهي از انسان ها كه داراي مجموعه اي از نمادها و آيين ها، مرتبط با قدرت الهي، هستند» دانست و همچنين مي توان آن را «نهايت توجه به چيزي غايي» دانست (تيليش،۱۹۸۷،ص ۱۷۲).
در اين ميان، همچنين تيليش معتقد است كه «سكولاريسم منكر مسأله غايي زندگي نيست. با توجه به مفهوم عام تر دين، سكولاريسم به طور غيرمستقيم مفهومي ديني است. درست همان گونه كه دين به معناي محدودش اشكال بسياري دارد، سكولاريسم هم اشكال بسياري دارد كه در آنها از مسأله معناي زندگي، نه تنها به شكل عقلي بلكه با توجه كامل و جديت تمام، پرسيده مي شود» (همان، ص۱۷۳).
براين اساس، تيليش مي گويد زماني كه به هنر سده بيستم- و در واقع هنر هر سده اي- مي نگرد، با بعد ديني «كه اين گونه درك مي شود» برخورد مي كند؛ مطابق نظر او همه هنر خلاقانه از جمله هنري كه از فرهنگ سكولار سده بيستم بروز مي كند، «بيان يك رويارويي ... با واقعيت غايي» است.«همه هنر» دربرگيرنده پاسخي است به مسأله معنا «(همان).
به زعم تيليش، عامل تعيين كننده موضوع هنر «سبك» است و «بيانگري در ذات هنر است». در نتيجه، تيليش پيشنهاد مي كند بايد به دين توجه كرد كه سبك بيان كننده هنر است؛ از طريق بيانگري سبك است كه «بعد ديني ظهور مي كند».
به هر تقدير، مي توان با نظريه پرداز ادبي ام.اچ.آبرامز نيز هم سخن شد كه در مقاله برجسته اش «هنر اينچنيني:جامعه شناسي زيباشناسي مدرن» نقل قولي از كارل فيليپ موريتس، نوشته شده در ،۱۷۸۵ نقل مي كند كه يادآور زبان آگوستيني است: «درحالي كه امور زيبا توجه ما را منحصراً به خود جلب مي كنند... به نظر مي رسد در شيء زيبا گم مي شويم؛ و دقيقاً اين گم شدن، اين فراموشي خود است كه بالاترين درجه خلوص و لذت بي غل و غش است كه زيبايي به ما عطا مي كند. در آن لحظه، ما وجود محصور فردي مان را در برابر وجودي والاتر قرباني مي كنيم...
زيبايي در اثر هنري خالص نيست... تا اينكه به آن همچون چيزي بينديشيم كه كاملاً به خاطر خودش پيش نهاده است تا به خودي خود چيز كاملي باشد».(آبرامز،۱۹۸۹، ص۱۵۶)
***
* پرفسور پيچ! منشأ زيبايي شناسي دين را در چه مي دانيد؟
- كشف و فهم حقيقت يكي از پيام هاي اصلي اديان است، از اين رو مفهوم توحيد و حقيقت هم نوعي زيبايي است. به عنوان مثال، مي توان در قرآن به سوره حشر اشاره كرد كه خداوند خود را آفريدگار صورتگر (الباري المصور) مي نامد. [مراد پيچ اين آيه است : «... پاك و برتر است خداوند از آنچه براي او شريك مي انگارند. اوست خداوند آفريدگار پديدآور صورتگر، او راست نام هاي نيك؛ آنچه در آسمان ها و زمين است او را تسبيح مي گويد، و اوست پيروزمند فرزانه» .] (قرآن كريم/ سوره حشر/ آيات ۲۴-۲۱/ ترجمه بهاءالدين خرمشاهي). يا مي توان به كتاب مقدس رجوع كرد و... . به هر حال، آنچه در ميان اديان از اهميت بسزايي برخوردار است، دريافت حقيقت است.
* آيا زيبايي شناسي دين در پي تفسيري نو (و مبتني بر زيبايي) از دين است؟
- [انسان در] دنياي مدرن تصويري ذهني از مفهوم زيبايي دارد. زيبايي شناسي سنتي سعي كرده كه اين تصوير را به صورت عيني و نمادين عرضه كند و پيش چشم بياورد. مثل پديده نور كه حالتي از زيبايي يا خداگونه بودن است؛ اما هدف زيبايي شناسي دين اين است كه ذهنيت و عينيت را براي نوع بشر در يك افق قرار دهد براي اينكه درك بهتري از حقيقت به عنوان شيئي زيبا داشته باشيم.
* انسان مدرن در خلاء معرفتي است و آزادانديش بودن آن، تعبدگريزي را نيز حاصل كرده است. زيبايي شناسي دين چگونه مي خواهد اين خلاء را پر كند؟
- سؤال خوبي است. بي شك شما منتظر و مترصد دادن دارويي براي درمان يكباره نيستيد. اگر با من هم نظر باشيد خواهم گفت كه ما بايد به بازتعريف بسياري از مفاهيم در جهان مدرن دست يازيم؛ يعني در درجه نخست بايد خداشناسي را مجددا تعريف كنيم، هر چند فرآيندي طولاني است. ديگر آنكه ديدن هنر و خلاقيت و زيبايي مي تواند آن جاذبه را ايجاد كند و اين امر در تصويري كه پيام آور فرهنگ ديني است نمايان تر است. به عنوان مثال، چندي پيش نمايشگاهي از هنرهاي اسلامي و بودايي در آلمان برگزار شد، مردم بسيار زيادي از اين نمايشگاه بازديد كردند و در نظرسنجي كه پس از آن منتشر شد، بسياري از بازديدكنندگان عنوان كرده بودند كه از اين طريق توانسته اند با روح زيبايي در اديان ديگر آشنا شوند. در واقع، زيبايي پيامي فوري به همگان مي دهد كه بتوانند مسائل را زودتر درك و حل كنند.
* بعضي مي پندارند كه با گذشت زمان دين فردي تر مي شود و سكولاريسم رشد بيشتري مي گيرد، زيبايي شناسي دين چه پيامي براي ماندگاري دين خواهد داشت؟
- كنفوسيوس مي گفت بايد در روح خودتان هماهنگي به وجود بياوريد. به عنوان مثال و به باور بسياري، موسيقي باخ، موتزارت و... نوعي الهام است كه از متافيزيك نشأت مي گيرد. با اين تفاسير، آنچه زيبايي شناسي دين در بحث هايي از جمله سكولاريسم مي تواند عرضه كند، اين است كه مسائل را عيني تر كند و به انسان مدرن بباوراند كه در بستر توازن مي توان زندگي بسامان تري داشت.
* انتظار نداشته باشيد كه با اين پاسخ قانع شوم. اگر اين تعبير صحيح باشد، مي توان گفت كه جهان مدرن از بين برنده آرامش است، بنابراين چه كنيم تا انسان به آرامش برسد؟
- سؤال مشكلي است. بخش اعظم اين مسئوليت بر عهده دولت هاست كه با سازماندهي و تعليم، سطح فهم عمومي را بالا ببرند. مثلا چند سال پيش در يكي از شهرهاي آلمان رفراندومي برگزار كردند كه آيا مردم اجازه مي دهند در اين شهر يك برج تجاري ساخته شود يا نه؟ مردم متفق القول راي دادند كه خير، اجازه نمي دهند؛ چرا كه آنها معتقد بودند با اين كار، زيبايي شهر به هم مي خورد و دولت به اين راي مردم احترام گذاشت و عليرغم فوايد فراوان، دست به اين كار نزد.
به هر حال زيبايي شناسي، نوعي آموزش و تحصيل فرهنگي است. اگر دولت ها شرايط مناسبي براي مردم فراهم نكنند چه بسا همچون پاريس، مردم عليه آنها بشورند.
* اما يكي از همان عواملي كه مي تواند برهم زننده نظم عمومي باشد نيز تمايزات قومي، مذهبي و... است كه سرانجام به شر مي انجامد و نه زيبايي و محبت.
- بله؛ آنچه مي گوييد درست است، چرا كه در دنياي فعلي مسئوليت پذيري بسيار مهم است. نه تنها براي خودمان، بلكه براي جامعه، خانواده، نوع بشر، محيط زيست و... . هيچ تمايزي نبايد ميان مذاهب و نژادها وجود داشته باشد و اين وظيفه اي جهاني است؛ مسئوليت در قبال نوع بشر.
و منشأ اين مسئوليت در قبال خود و ديگران عشق و محبت است. ما بايد بپذيريم كه تمايزات همه توهم اند، چرا كه از نظر ذاتي، همه يكسان هستيم. من هميشه مي گويم فرض كنيد رفته ايد چين در ميان آن خيل انبوه و عظيم جمعيت، يك انگليسي زبان را مي بينيد كه مي توانيد با او هم كلام شويد. آيا از اين ديدار خوشحال نمي شويد؟ حالا تصور كنيد رفته ايد كره ماه و يك انسان را ديده ايد. آن وقت چه مي كنيد؟ قطعا خدا را شكر مي كنيد. پس وضعيت ما در اين دنيا نيز اينگونه است. پس مي توان همين تمايزات را از جنبه مثبت نگاه كرد، چرا كه ما همه انسانيم و بايد بر اين تمايزات غلبه كرد.
* اما شر در جهان جديد فراگير شده و با اين شيوع، مسئوليت پذيري نيز كاهش پيدا كرده است. چگونه بايد از افزايش شر جلوگيري كرد؟
- اگر مدام بگوييم كه اين زشتي است و اين زيبايي؛ دچار سردرگمي خواهيم شد. بايد از اين تمايزات جدا شويم تا منشأ شر هم كاهش پيدا كند. آرامش دروني است كه آرامش بيروني را ايجاد مي كند، اما فزوني شر صورت ديگري هم دارد و آن به خاطر بعضي كارهايي است كه بشر انجام مي دهد.
* يعني شما به اين معتقديد كه وقوع پديده هايي مثل زلزله بم يا سونامي كه در آن عرض چند ثانيه انسان هاي بي شماري از بين رفتند، علت تامه هر آنچه كه بشر مي كند، است؟
- نمي دانم! شايد خدا مي خواهد بشر شر كند تا نتيجه اش را ببيند و عبرت بگيرد، ولي اين را مي دانم كه همه چيز به خواست خداست.
* برخي از مردم در مواجهه با اين حوادث مي گويند، اين همه رنج در جهان وجود دارد، پس ديگر وجود جهنم براي چيست؟
- در فلسفه بوديسم، آمده است كه كل زندگي رنج بردن است و انسان بايد روح خود را در اين زندگي مادي رها كند. همين بحث را سهروردي نيز مطرح مي كند؛ اما اين را هم اضافه كنم كه در برخي دين هاي ابراهيمي، جهنم ابدي نداريم، چرا كه همه افراد در روز قيامت بخشيده خواهند شد.
* شما هم با جان هيك _ فيلسوف دين معاصر- هم نظريد كه معتقد است «عالم سازشگاه روان است و نه آسايشگاه تن» ؟
- بله! چرا كه معتقدم بدن اصلي ما در آسمان هاست. ما در خلال رنج كشيدن مي توانيم فرصت بيشتري براي فهم جهان، خداوند، انسان و زندگي داشته باشيم. رنج كشيدن موهبتي گرانقدر در نزد انسان است تا به پايداري و تعالي برسد.
* آرامش، شادي و اميد سه وصف بهشتي است كه به غايت انسان در نزد اديان تعبير مي شود، اگرچه دسترسي به آن واجد مراحلي است. با اين اوصاف، زيبايي شناسي دين براي رسيدن به اين سه وصف يا مائده باطني (اديان) چه راه حلي دارد؟
- تعبير جالبي كرديد. دين حقيقي اين سه مولفه را داراست. بگذريم كه فهم اين دين حقيقي هم خود واجد دشواري هايي است، اما آنچه مي توان گفت، اين است كه اگر مسلمان يا مسيحي يا هر پيرو يك دين خاص، دين و شعائر آن را به شكل خالص انجام دهد به نحوي كه نتايج آن در درون فرد متجلي باشد، بقيه انسان ها نيز تاثير آن را در درون خود خواهند ديد؛ چرا كه رفتار و تفكرش نيز زيباتر خواهد شد. اين موضوع شايد يكي از مهم ترين دستاوردهاي زيبايي شناسي دين براي انسان مدرن باشد؛ يعني مسئوليت پذيري در قبال نوع بشر. با اين اوصاف است كه معتقدم تنوع بشر همچون تنوع گل هاست. نخواهيم كه همه مردم يكسان شوند.
مصاحبه کننده : مسعودخيرخواه / همشهری
|
پاسخ :
|
Honourable and dear professor
Peace be with you
Respectfully
I am Hamed pourrostami born in Ramsar one of the northen cities in Iran. After passing primary stages in schools of Ramsar , I began religious and Islamic studies in university ( in Tehran and Qom ). Now I am a Ph.D student in Theology (Quran and Hadith sciences) in Usol al-deen college doing my thesis.
Moreover I have taught in some universities in Iran and my nine articles has published in scientific journals e.g. : Nonos Moasera – Association for Islamic Thought of Iran – Shiite studies – Kawthar Maarif – Nahjul Balagheh Quarterly .
I am inclined to get acquainted with Germany universities and its masters and scientific branches.
I am granted a six-month period of scholarship from the university of Tehran.
I am seeking an admition for this period to advance my study.
I am looking forward to hearing from you.
Yours sincerely
H.pourrostami
با سلام
در دانشگاه دولتی ایروان – ارمنستان
دپارتمان ایران شناسی دانشگاه دولتی ایروان با همکاری مرکز ایرانشناسی د رقفقاز از کلیه علاقه مندان ایرانی که دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس در یکی از رشته های علوم انسانی ( ترجیحا زبان و ادبیات فارسی ، زبان های باستانی ایرانی ، تاریخ ، علوم سیاسی ، روابط بین الملل ، جامعه شناسی ، مردم شناسی ) در دوره های فوق لیسانس و دکتری ایرانشناسی جامعه ثبت نام به عمل می آورد.
|
زمینه های تحقیقی و پژوهشی در دوره های فوق لیسانس و دکترا | ||
| آموزش زبان های ارمنی – روسی – انگلیسی – آلمانی – عربی و ترکی استامبولی | تاریخ ایران | زبان و ادبیات فارسی |
| زبان های باستانی و میانه ایرانی و سانسکریت | تاریخ اسلام | تاریخ سیاسی منطقه در دهه های اخیر |
| اتنوگرافی و گویش شناسی اقوام ایرانی | تاریخ تصوف و عرفان | مطالعه در زمینه نژاد شناسی اقوام ایرانی |
| زبان شناسی عمومی و تطبیقی و چندین درس متفرقه دیگر | ||
|
برنامه های فوق لیسانس و دکتری در زمینه شرق شناسی | |||
|
فیزیولوژی |
زبانشناسی تطبیقی |
متن شناسی ایرانی |
تاریخ و مردمشناسی |
|
آنتروپولوژی |
زبانها و ادبیات ایرانی – باستان و میانه |
مردم شناسی اجتماعی |
ادیان ایرانی قبل از اسلام |
|
تاریخ هنر ایران |
قوم شناسی ایرانی |
گوران و اورامان شناسی |
تالش شناسی |
|
آذری شناسی |
کردشناسی |
گیلان شناسی |
مازندران شناسی |
|
مطالعات افغانی |
مطالعات لری و بختیاری |
مطالعات بلوچی |
مطالعات منطقه ای |
|
جهان ترک و مغول |
قفقاز |
جهان عرب |
شبه قاره هند |
قفقاز شناسی در مقطع دکتری - روابط بین الملل در مقطع کارشناسی ارشد شروع از 10 بهمن ماه شهریه 1800 دلار امریکا مدت دوره 5/2 سال در نیمسال اول زبان انگلیسی و روسی آموزش داده خواهدشد
تحصیل شما در دوره های فوق لیسانس و دکترا این دپارتمان به شما این امکان را خواهد داد تا در طی دوران تحصیل به چند زبان زنده دنیا تسلط پیدا کرده و از نظر مطالعه دروس مختلف و انجام تحقیقات و پژوهشهای خود با روشها و متدولوژی علمی آشنایی حاصل نموده با اندوخته علمی بسیاز مطلوب فارغ التحصیل شوید مدارک این دپارتمان کاملا مورد تایید وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری ایران بوده و در دانشگاه دولتی ایروان با سابقه ای بیش از 80 سال یکی از معتبرترین دانشگاههای منطقه و جهان محسوب می گردد.
تبصره : آموزش همگانی زبانهای خارجی در مقاطع فوق لیسانس و دکترا الزامی بوده و جز واحدهای درسی تلقی می شوند
|
مدارک مورد نیاز برای ثبت نام در دپارتمان ایران شناسی و شرق شناسی | |
| 1 |
اصل مدرک لیسانس و اصل مدرک فوق لیسانس با ترجمه یکی از زبانهای ارمنی ، روسی یا انگلیسی |
| 2 |
گواهی سلامتی و تندرستی پزشکی از یکی از مراکز معتبر بهداشتی |
| 3 |
یک نسخه از پایان نامه تحصیلی و در صورت وجود تحقیقات و پژوهشهای انجام شده د رطول دوران تحصیلی دانشگاه خود |
| 4 |
هشت قطعه عکس تمام رخ رنگی 4*6 |
| 5 |
فتوکپی از صفحات پاسپورت |
| 6 |
پرداخت شهریه سالیانه برای دوره فوق لیسانی 1800 دلار و برای دوره دکترا 3000 دلار |
توضیح :پرداخت شهریه سالیانه تحت شرایطی خاص و استثنایی و برای تعداد محدودی از دانشجویان قابل تقسیط خواهد بود.
مدت تحصیل دردوره فوق لیسانس دو سال و نیم و مدت تحصیل د ردوره دکترا سه سال تمام به صورت پیوسته و تمام وقت و حضوری خواهد بود.
( می بایست 3/2 کل مدت تحصیل در ارمنستان اقامت داشته باشید )
ضمنا برای دانشجویان فوق لیسانس انتشار یک مقاله علمی از پایان نامه در مجلات مورد تایید وزارت علوم و تحقیقات و فناوری جمهوری ارمنستان و همچنین برای دانشجویان دکترا انتشار حداقل دو مقاله علمی از پایان نامه در مجلات معتبر بین الملل در طول دوران تحصیل الزامی خواهد بود.
نکته مهم : دانشگاه دولتی ایروان یکی از معتبرترین دانشگاههای قفقاز می باشد و کلیه مدارک آن مورد تایید وزارت علوم تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران می باشد.
درمقطع دکترا تمامی رشته ها با شرایط زیر قابل ادامه تحصیل می باشند:
|
چاپ مقاله در مجلات ISI |
1 |
|
در صورت 3/2 دوره در شهر محل تحصیل درج کلمه حضوری |
2 |
|
در صورت حضور داشتن کمتر 3/1 در محل تحصیل درج کلمه غیر حضوری |
3 |
|
در رشته هایی که نام آن در لیست وزارت علوم نمی باشد می بایست بعد از تهیه فرمهای موجود د رسایت وزارت علوم ارائه شود |
4 |
|
داشتن مدرک زبان انگلیسی در تایید مدارک تاثیر مثبت دارد. |
5 |
دوره های دکترای غیر حضوری واحدهای نظری با حضور اساتید خارجی و مشارکت استاد راهنمای ایرانی در ایران برگزار میشود و منوط به وکالت نامه محضری و درخواست کتبی دانشجو در رابطه با برگزاری این دوره می باشد که این دوره ها در موسسه دارای مجوز آموزش آزاد عالی ارائه میشود. تمامی دوره های دکترا قابل انتقال به ایران می باشد.
لازم به ذکر است رشته هایی که این موسسه ارائه می نماید مورد تایید وزارت علوم ایران و دانشگاه ارمنستان می باشد.
دکتر اسماعیل گندمکار : محقق ، نويسنده ، استاد حوزه و دانشگاه